New Babylon van Constant en wat er aan vooraf ging

New Babylon is een toekomstige wereldstad die deeltje voor deeltje boven het aardoppervlak zou worden gebouwd. Het zou de leefruimte worden voor de Homo Ludens, de mens van de toekomst, die zijn leven en omgeving spelend vormgaf.

Er zijn twee grote zomertentoonstellingen over het werk van Constant. De eerste, over  New Babylon, vindt plaats in het Gemeentemuseum en gaat over de lange periode – zo’n achttien jaar – dat Constant aan het project werkte. De tentoonstelling in het Cobra Museum gaat over de reis er naar toe, de tijd tussen Cobra, waarvan hij een van de belangrijke leden was, en New Babylon.

De ultieme vrijheid

We kennen de Rivers of Babylon van Boney M. By the rivers of babylon, there we sat down, Ye-eah we wept, when we remembered zion. En de Toren van Babel die nooit werd afgebouwd en waar de babylonische spraakverwarring vandaan komt. En natuurlijk de hangende tuinen die boven de oevers van de Eufraat hingen.

Babylon ging ten onder aan te hoge verwachtingen en hoogmoed, maar voor New Babylon zag Constant geen problemen. In New Babylon was er de ultieme vrijheid. De ‘homo ludens’, de spelende mens hoefde niet te werken. Daar had de automatisering voor gezorgd. Er waren ook geen grenzen. New Babylon bevond zich enige meters boven de grond, in de lucht, boven de bestaande steden. En in potentie kon New Babylon nog hoger, als satellieten cirkelen om de aarde.

De vrije mensen konden weer nomaden worden en rondtrekken. Directeur Benno Tempel zag een relatie met de nu rondtrekkende vluchtelingen. “Het werk van Constant is urgent en hedendaags. Picasso zakte in aan het eind van zijn werkzame leven, bij Mondriaan gebeurde het omgekeerde, hij steeg op en datzelfde geldt voor Constant.”

Staal, ijzerdraad en plexiglas

Constant was gefascineerd door de eerste ruimtereizen. In 1957 stuurden de Russen de Spoetnik, de eerste Russische kunstmaan in de ruimte. Trudy van der Horst, de vrouw van Constant, ook present bij de preview en in het Cobra Museum, wees daarop. Het was het toppunt van hightech. Tempel: “Er is ook iets bij hem als ‘knutselfreude’. Constant heeft niet alleen een visie, hij heeft duidelijk plezier in het maken. Het is niet eendimensionaal. Is het een model? Is het een sculptuur? Het is niet te vangen. Misschien komt het Internet nog het dichtst bij wat hij maakte.”

De tentoonstelling was eerder te zien geweest in het Reina Sofia Museum in Madrid. “Een van de beste tentoonstellingen van de afgelopen jaren in Europa”, aldus Tempel. “Wij krijgen veel bruikleenaanvragen. Een van de meest aangevraagde kunstenaars is Constant. Dat zegt iets over de internationale aandacht en waardering.”

De structuren en constructies van staal, ijzerdraad en plexiglas  die Constant ontwierp, met veel ladders, wielen, beschouwde hij als aanzetten, als suggesties. De mensen zelf moesten constructies verder vormgeven. Constant: “Alles moet mogelijk blijven, alles moet kunnen gebeuren, de omgeving wordt gecreëerd door de activiteiten van het leven en niet andersom.”

Drie reconstructies

Met de auto van Eric Wie (Cobra Museum) gingen we vervolgens naar het Cobra Museum. Daar werd de laatste afwerking gedaan van de tentoonstelling ‘Constant, Ruimte + Kleur’ over de periode voorafgaand aan New Babylon. Ludo van Halem, een van de inrichters: “De oorlog, daar begint het allemaal mee. De eerste stap is Cobra, fantasierijke schilderijen die bevolkt werden door vermenselijkte dieren en verdierlijkte mensen. Cobra hield in 1951 op. Vervolgens zie je elke twee / drie jaar een kantelmoment. Je ziet de ontwikkeling in het denken en zoeken naar vormen bij Constant.”

In Londen op bezoek ziet hij een gebombardeerde stad en het begin van de opbouw. Die was eentonig en saai. Er moest kleur komen en ruimte. Via onder meer de Russische Constructivisten als Vladimr Tatlin en Naum Gabo komt hij op het terrein van de architectuur. Daar komt de potentie van de ruimtevaart bij. Met plexiglas constructies maakt hij abstracte landschappen. Er is de zon, de maan, de aarde en daartussenin het abstracte ruimtelandschap.

Katja Weitering van het Cobra Museum: “In 2007 verhuisde Constant zijn atelier. Bij de inventarisatie kwam veel onbekend werk te voorschijn. Dat is de basis van onze tentoonstelling. We vonden stalen constructies uit 1954, abstracte schilderijen die nog nooit vertoond zijn en ook toegepast werk. We hebben reconstructies gemaakt van de samenwerking van Constant met de architect Aldo van Eyck, Gerrit Rietveld en de Amerikaanse filmmaker Hy Hirsch. Met Van Eyck maakte hij in 1952 in het Stedelijk Museum Amsterdam een ‘ruimte in kleur’, met Rietveld een modelinterieur van een woning in de Bijenkorf in 1954 en met Hy Hirsch werkte hij in 1958 aan de film Gyromorphosis. Al die projecten staan in dienst van de wederopbouw en de menselijke leefomgeving.”

En behalve dat zag ik bijzonder geslaagde stalen constructies en nog een enige prachtige Cobra schilderijen. Constant’s werk past meer dan ooit bij de huidige tijd  en is interessant voor een breed publiek.

Catalogi

Laten we de catalogi tot slot even noemen: ‘New Babylon. Aan ons de vrijheid’ van het Gemeentemuseum, ‘Constant, Ruimte + Kleur’ van het Cobra Museum. Fraaie catalogi. Tempel “Deze boeken gaan de tand des tijds doorstaan”. En niet te vergeten ‘CONSTANT, Spelen in een Nieuw Babylon‘, een kinderboek over Constant met teksten van Maranke Rinck en tekeningen van Martijn van der Linden.     

http://www.gemeentemuseum.nl/tentoonstellingen/constant-%E2%80%93-new-babylon
http://www.cobra-museum.nl/