Reconstructie Mondriaans Parijse atelier
Ter gelegenheid van 100 jaar Mondriaan & De Stijl toont het Gemeentemuseum een reconstructie van het atelier op ware grootte.
Aan het eind van onze tour met Hans Janssen (Gemeentemuseum) en Hetty Berens (Het Nieuwe Instituut) kwamen we in de levensgrote reconstructie van Mondriaans’ Parijse atelier zoals dat er in 1926 uitzag.
Atelier als compositie
Frans Postma van STAM had het voor elkaar gekregen de ruimte zo authentiek mogelijk te maken, met meubels en een schildersezel, een potkachel, bed, wekker en Mondriaans brillen en pijp. Toch wel speciaal dat het niet een Stijl-architect, maar een Stijl-schilder is die tekent voor een van de meest radicale Stijl-interieurs.
In zijn beroemde Parijse atelier aan de Rue du Départ 26, realiseert Mondriaan tussen 1921 en 1925 een omgeving die beantwoordt aan zijn ideeën over een nieuwe beelding, zoals hij de aparte werking van zijn kunst omschrift.
Stukje bij beetje transformeert hij zijn atelier tot een grote compositie. In het zitgedeelte hangt hij enkele belangrijke schilderijen aan de muur, vooral hoog. In het werkgedeelte vormen de ezel en het schilderij waaraan gewerkt wordt een integraal onderdeel van de totale compositie.
Alleen eigen schilderijen
Het is opvallend dat andere leden van De Stijl vooral bezig zijn met het vormgeven van de leefomgeving van anderen, maar hun ideeën op veel minder rigoureuze wijze toepassen op hun eigen leefruimte. Bij Mondriaan is dat precies andersom. Slechts twee maal ontwerpt hij interieurs voor anderen. Beiden worden niet uitgevoerd.
Hij kan en wil uiteindelijk alleen op zijn eigen werkomgeving focussen, die is dan ook voortdurend aan verandering onderhevig. Veelzeggend is het feit dat in zijn interieur uitsluitend zijn eigen schilderijen hangen. Dat de uitstraling van zijn atelier voor hem belangrijk is, blijkt ook uit de zorgvuldig geënsceneerde foto’s die hij in 1926 en 1933 laat schieten.
Tweedimensionale compositie
Hoogstwaarschijnlijk treedt hij hierbij sturend op. Door het slim gekozen standpunt en de afsnijding van de foto krijgt de driedimensionale ruimte het karakter van een tweedimensionale compositie. De blik wordt naar het belangrijkste deel van de ruimte geleid, via de ezel naar het grote vlak op de achterwand.
Het feit dat de ruimte onregelmatig gevormd is – Mondriaans atelier bevond zich precies in de knik van het woonblok – werkt versterkend op de verrassende, desoriënterende werking van het geel. Ook de ramen en het weinig verheffende uitzicht naar buiten blijven buiten beeld. Dat is de radicale leefwereld van een vergeestelijkte kunstenaar die werkt aan een nieuwe kunst voor een nog niet bestaande buitenwereld.
Zo mooi …
Nadat hij de jaren van de Eerste Wereldoorlog in het neutrale Nederland heeft doorgebracht, keert Piet Mondriaan terug naar Parijs. Het is tijdens die jaren dat Mondriaan tot zijn nu zo iconische beeldtaal komt en radicaal abstracte composities begint te schilderen. In 1921 vestigt hij zich weer aan de Rue du Départ.
‘Zo mooi …’ ‘’ of ik bij Onze Lieve Heer wordt binnengelaten’, schrijft grafisch ontwerper Piet Zwart over het atelier van zijn vriend Piet Mondriaan in Parijs. Het atelier aan de Rue du Départ is voor Mondriaan meer dan alleen een werkplaats; het is een symbiose van architectuur en schilderkunst, van kunst en leven.
Geometrische essentie
Aan de wanden van zijn kleine, witgeschilderde appartement hangen niet alleen zijn nieuwste schilderijen, maar prikt hij bovendien rechthoekige en vierkante stukken gekleurd karton. Zo kan hij de verhoudingen tussen kleur en vorm op grotere schaal en in drie dimensies verkennen.
De reconstructie maakt Mondriaans zoektocht inzichtelijk naar een manier om zijn visie op de zichtbare werkelijkheid te vatten. Bijna alles in het atelier is teruggebracht tot een geometrische essentie. Tegelijk ademt de ruimte het levendige ritme van de grote stad en van de jazz waar hij zo van houdt.
Bezoekers kunnen met eigen ogen zien wat Mondriaans Parijse bezoekers, onder wie journalisten, verzamelaars en kunstenaars zoals Alexander Calder, Michel Seuphor en architect Alfred Roth, hebben omschreven als ‘de hemel op aarde’.
De charleston
Directeur Benno Tempel: “De reconstructie biedt een inkijkje in de plek waar Mondriaan schilderde, overpeinsde, maar ook gasten ontving, zaken deed en pasjes oefende van de destijds nieuwste dansstijlen zoals de foxtrot, de charleston of de shimmy. De ruimte is een symbiose van het leven en werk van de kunstenaar en vormt daarmee een prachtige aanvulling op de werken, brieven, foto’s en persoonlijke objecten – zoals zijn verzameling grammofoonplaten – die deze zomer in het museum te zien zijn.”
Afbeeldingen: 1) De positie van de witte stoel geeft de hoekverdraaiing in het atelier weer © STAM Stijl architectuur Mondriaan, foto: Fas Keuzenkamp, 2) De gekleurde vlakken op de muren worden naar de ingangsdeur steeds kleiner en lijken via deze deur en de spiegels het atelier te verlaten © STAM Stijl architectuur Mondriaan, foto: Fas Keuzenkamp, 3) Charles Karsten, Piet Mondriaan in zijn atelier met (boven) Lozenge Composition with Four Yellow Lines, 1933 en (onder) Composition with Double Lines and Yellow, 1934, Collectie RKD.
https://www.gemeentemuseum.nl/
http://www.frapost.com/ev/aboutstam.html
