Fort bij Uithoorn, ook wel Fort bij Amstelhoek genoemd, is onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Kenmerkend aan dit fort zijn twee gebouwen met hefkoepelgeschut die via een overdekte en deels ondergrondse gang met het fort zijn verbonden. Om het vestingwerk ligt een gracht.
Het fort is in 1911 gebouwd om de spoorlijnen, die een doorgang door het inundatiegebied van de Stelling van Amsterdam vormden, te verdedigen en daarnaast ook de voormalige inundatielsuis ten westen van het fort te beschermen. Het fort werd in die tijd bezet door 321 man en 1 wasvrouw. Veel authentieke elementen van het fort zijn door de jaren bewaard gebleven, zoals de houten afscheidingen in de fortruimten en de telegraafkamer.
Rond Amsterdam werden vanaf 1880 45 forten aangelegd. Fort Amstelhoek bestond eerst uit aarden wallen, en in 1887 werd bij Koninklijk Besluit goedgekeurd een vestingwerk aan te leggen. Dit werd tussen 1909 en 1911 uitgebreid met bomvrije gebouwen. In 1917 kwam er een luchtafweer.
Theo Thijssen ingekwartierd
Op 1 augustus 1914 wordt de bekende schrijver en onderwijzer Theo Thijssen ingekwartierd op het Fort bij Uithoorn. Europa is in rep en roer door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Tijdens zijn verblijf schrijft hij acht ‘fortbrieven’ aan zijn uitgever C.A.J. van Dishoeck. Geregeld doet hij zijn beklag over het eindeloze nietsdoen.
“Wat het werk betreft, ons fort is zowat gereed, en nu komt eigenlijk de beroerdste tijd: er is niets te doen dan wachten, wachten. Af en toe een militaire wandeling, maar weldra zijn we uitgewandeld en voor ons artilleristen is oefenen met kanonnen ook niet langer dan vijf minuten uit te houden, omdat de behandeling van het moderne geschut zo allereenvoudigst is, dat de stomste pummel geen oefening nodig heeft.”
Thijssen en zijn medesoldaten proberen de verveling van het lijf te houden door een mars, een voetbalpartijtje of schietoefeningen, althans oefeningen hoe het geweer te hanteren. Ook maakt hij zich nuttig door een analfabeet, een kerel van 34 jaar, te leren lezen en schrijven zodat “deze man tenminste de mobilisatie dankbaar kan zijn later”. Toch beschouwt Thijssen zijn mobilisatie als een “cursus in mensenkennis en maatschappij-kennis die ik iedere schoolmeester toewens”.
Gevorderd door de Duitsers
Direct naast en ten westen van het fort was er een inlaat voor de inundatie van het voorliggend terrein. Ten oosten van de Ringdijk / Tweede Bedijking ligt nu nog een klein meertje. Een waaiervormig patroon is nog zichtbaar in de begroeiing waar de inlaat en het stortbed van steen hebben gelegen.
Tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog werd het Fort gevorderd door de Duitsers, die een verdedigingslinie wilden hebben in het geval de geallieerden door de Atlantikwall zouden breken. Deze Vordere Wasserstellung liep van Edam via Krommenie naar Haarlem. Amstelhoek was een van de forten van de Stelling van Amsterdam, die voor dit doel gevorderd werd. In april 1944 werden grote stukken land door de bezetter geïnundeerd.
Geheime Organisatie B
Na de oorlog werd het fort als opslagplaats gebruikt. De fortwachterswoning werd opnieuw gebouwd in 1950. In 1959 werd besloten het vestingwerk te sluiten. In de zeventiger en tachtiger jaren van de 20e eeuw werd het fort gebruikt door de Geheime Organisatie B. Doel hiervan was om de Nederlandse regering in ballingschap strategische informatie te verstrekken in geval van een Sovjet-invasie.
Ieder jaar is er tijdens het Open Monumentenweekend van alles te beleven voor jong en oud.
Bronnen:
