Het (verdwenen) Kasteel van Gouda

Horizontal tabs

Beschrijving

Ooit stond er een kasteel in Gouda, één van de meest prominente van Nederland. Jacoba van Beieren noemde het kasteel haar huis, Erasmus groeide op in de schaduw van zijn torens en geuzenadmiraal Lumey martelde er priesters tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Het eerste kasteel van Gouda werd gebouwd door Jan Blois in de tweede helft van de veertiende eeuw. Het kasteel werd gebouwd rond 1361 in opdracht van graaf Jan van Blois. Ten behoeve van de binnenlandse doorvaart van schepen tussen Rotterdam en Amsterdam achtte hij het noodzakelijk op het strategische punt van de monding van de Gouwe en de Hollandse IJssel een kasteel te bouwen. Het werd een mooi, klassiek kasteel, maar van begin af aan had het kasteel te kampen met vocht, houtrot, schimmel, ongedierte, verzakkingen en instortingen. Het kasteel werd daarom sporadisch bewoond. De eigenaren verbleven liever op hun andere bezittingen.

Gravin

De veertiende eeuw was een rumoerige tijd in de Lage Landen, voornamelijk door het decennialange conflict dat nu bekend staat als de Hoekse en Kabeljauwse Twisten. Het conflict was een strijd tussen een aantal facties binnen de elite van het graafschap Holland die zijn oorsprong vond in het kinderloos overlijden van Willem IV van Holland in 1345. Gouda was Hoeks, net als Schoonhoven en Oudewater, Delft was Kabeljauws.  De bekendste bewoner uit deze periode is ongetwijfeld Jacoba van Beieren (1401-1436), de gravin van Holland. Vanuit het kasteel hield Jacoba enige jaren stand tegen Philips de Goede, tot ze uiteindelijk haar titel moest opgeven. Jacoba’s beeltenis staat nog op de voorgevel van het Goudse stadhuis. Daarbij houdt zij een gouden miskelk in haar hand die zij als dank voor de Goudse hulp aan de Goudse schutterij schonk.

In 1438 woedde er een grote brand door Gouda, die ook het kasteel niet spaarde. Het gebouw werd in as gelegd, maar al snel daarna weer herbouwd volgens het originele grondplan. De beroemde geleerde Desiderius Erasmus, werd in 1467 geboren in Rotterdam maar groeide in de jaren daarna op in Gouda. Hij zal het kasteel bijna dagelijks gezien hebben: het was een prominent onderdeel van de stad.

Lumey

Ook geuzenadmiraal Lumey verbleef vanaf 1572 in het kasteel. Lumey was berucht vanwege de moord op de 19 ‘Martelaren van Gorcum’. Even na 1572 zijn twee Goudse priesters die bescherming kwamen vragen op de binnenplaats van het kasteel gemarteld en vermoord.

Afbraak

In 1577 werd het kasteel onbewoonbaar gemaakt en in de periode erna afgebroken. Bewust werd de eigenaar, de Staten van Holland, door het stadsbestuur niet in de besluitvorming betrokken. Gouda wilde van het kasteel, en met name van de eigenaar, verlost worden. Als officiële reden werd gezegd dat de Spanjaarden zich in het kasteel zouden kunnen gaan verschansen en het als uitvalsbasis zouden kunnen gaan gebruiken.

Aanvankelijk werd het kasteel niet volledig afgebroken. Er bleven twee torens staan, de IJsseltoren aan de haven en de grote achtkantige ‘chartertoren’. Deze naam kreeg die toren vanwege het bewaren van de charters van het graafschap Holland. Ook bleef er evenwijdig aan de IJssel een muur staan die werd opgenomen in de stadsmuur.

Wichelroedeloopster

Er werd een verhoogd puntvormig bastion aangelegd waarop een molen werd neergezet. De thans bestaande straatnaam ‘Punt’ is ontleend aan de vorm van het bastion. In de verhoogde opgang tot het bastion en de molen zijn de resten van het kasteel en de gewelven gebleven. Het heeft nog dienst gedaan als schuilplaats voor stadswachten.

In 1936 werden de  ‘onderaardse gangen’ actueel omdat een raadslid vroeg om onderzoek en mogelijke restauratie in verband met de werkverschaffing. Dit kwam in het nieuws nadat een wichelroedeloopster uit Zeist, mevrouw Klein Sprokkelhorst ‘een groot gangenstelsel met een vertakking onder de IJssel door’ zag.

Proefboringen

Het werd zelfs landelijk nieuws waarover door de kranten, vooral de Telegraaf,  uitgebreid werd bericht. Van archeologische zijde kwam er belangstelling. Vanaf 1970 voerde de archeologische vereniging Golda onderzoek uit in het Houtmanplantsoen, op De Punt en nabij molen ’t Slot. In 1993 werd een bodemonderzoek uitgevoerd door Gerda Lenselink. Daarbij werd gebruik gemaakt van elektronische meetapparatuur. In 2012 zijn er enkele proefboringen uitgevoerd.

Ondanks alle onderzoek is de kennis over het kasteel nog beperkt. De onderzoeken hebben geleid tot diverse publicaties. Afsluitend onderzoek is nog niet in zicht.

Bij het benedenhuis bij de molen is op adres Punt 15 de toegang tot het kasteelgewelf. Het heet ‘het Houtmanszaaltje’ vanwege de ligging aan het Houtmansplantsoen. Er worden cursussen gegeven en lezingen gehouden.

Adres

Punt 15
2801 PZ Gouda

Facilities

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0