KATHEDRALE BASILIEK van St. Bavo. 1895-1930, J.TH.J. Cuypers. Koor 1895-1898, transept, kruisingstoren en schip 1902-1906, westtorens 1927-1930. Driebeukige kruisbasiliek met koepel en twee westtorens, kapellen langs de zijbeuken, een doopkapel aan het zuidelijke transept, en straalkapellen rond de kooromgang. Markeert de overgang van de neogotiek naar een nieuwe kerkelijke bouwkunst. Eclectisch bouwwerk met motieven, ontleend aan de romaanse bouwkunst, de vroege Franse gotiek, Moorse en Assyrische versieringsvormen, Berlage, de Art Nouveau en De Bazel. Decoratie en aankleding o.a. door F.W. Mengelberg, J.P. Maas, Mari Andriessen (beeldhouwers), Jan Toorop en Han Bijvoet (tegeltableaus), Jan Eloy en Leo Brom (edelsmeden), Jules Dobbelaere, Dom Jac. van der Meij en Han Bijvoet (glazeniers). Van oorsprong orgel met drie klavieren en vrij pedaal, in 1923 gemaakt door de Gebr. Adema te Amsterdam voor de RK Willibrordus buiten de Veste in Amsterdam. In 1971 overgeplaatst naar Haarlem. Nadien uitgebreid met een vierde klavier door de fa. Schreurs te Amsterdam. Mechanisch torenuurwerk. Beschermenswaardige orgelkas, als interieuronderdeel ontworpen door Cuypers, van het transeptorgel gemaakt door de firma Adema in 1907. Het instrument zelf is, vanwege de vele wijzigingen, niet beschermenswaardig.
De R.K. St.-Bavokathedraal (Leidsevaart 146) is een zeer grote driebeukige kruisbasiliek voorzien van een rond gesloten koor met apsis en een kooromgang met straalkapellen en Mariakapel. Verticale accenten zijn de ronde koperen vieringkoepel en het dubbeltorenfront met torens van twee geledingen met kanteelachtige balustrade. Deze majestueuze hoofdkerk van het bisdom Haarlem verrees vanaf 1895 in drie fasen naar ontwerpen van J.Th.J. Cuypers, met achtereenvolgens J. Stuyt, J. Heemskerk en B. Stevens als opzichters. Koor en transept kwamen tot stand in 1895-'98. De vieringtoren, het schip en de onderbouw van de twee westtorens volgden in 1902-'06 en de voltooiing van de westtorens, het voorportaal en de buitentribune in 1927-'30. Voor de architectuur van deze kerk zijn motieven ontleend aan het romaans, de vroege Franse gotiek, de Moorse en de Assyrische Haarlem, R.K. St.-Bavokathedraal kunst, het rationalisme, de jugendstil en het expressionisme. Deze in 1948 tot basiliek verheven kathedraal is hersteld in 1972 en 1996.
