Als je geen zin hebt om nat te worden op een Nederlandse regendag, kun je altijd terecht in een museum. Het Tropenmuseum is een van die musea waar je dagenlang kan ronddwalen zonder twee keer hetzelfde te zien. In hetzelfde gebouw zetelt ook het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT), dat niet alleen verantwoordelijk is voor het Tropenmuseum en het Tropentheater, maar ook onderzoek doet naar onder andere duurzame ontwikkeling, cultuur en internationale samenwerking.
De directe voorganger van het KIT werd in 1910 opgericht als het Koloniaal Instituut. Maar daar begint het niet. De geschiedenis gaat verder terug. In 1864 kreeg Frederik van Eeden (de vader van de schrijver Frederik van Eeden, die bekend zou worden met onder andere Van de koelen meren des doods) de opdracht om een verzameling bijeen te brengen, die in een nog op te richten Koloniaal Museum ondergebracht moest worden.
Dat idee kwam van de Maatschappij ter Bevordering van de Nijverheid, waar Van Eeden secretaris van was. Die maatschappij wilde 'den koophandel, land- en akkerbouw, handwerken, visscherijen, enz' bevorderen. Het Koloniaal Museum zou voor Nederlandse handwerklieden een bron van inspiratie moeten zijn. Zij konden er nieuwe voorbeelden van nijverheid bestuderen en die gebruiken als basis voor hun eigen innovatie.
De collectie zou moeten bestaan uit ‘grondstoffen, natuurvoortbrengselen en volksvlijt uit de Nederlandsche overzeesche bezittingen’. De voorwerpen konden gebruikt worden voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook 'ter lehring ende vermaeck' van burgers. In 1871 werd het Koloniaal Museum geopend te Haarlem, in Paviljoen Welgelegen.
Samen staan we sterk
Binnen de kortste keren stond het paviljoen tjokvol met allerlei spullen uit de Nederlandse koloniën. Toen in 1910 het Koloniaal Instituut werd opgericht, sloot het Koloniaal Museum zich daar graag bij aan. Het instituut liet op het terrein van de voormalige Oosterbegraafplaats in Amsterdam een enorm gebouw verrijzen. De bouw vorderde maar langzaam, omdat het vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog moeilijk was om aan betaalbare bouwmaterialen te komen.
Eigenlijk bestond het complex uit twee gebouwen: een voor het wetenschappelijk instituut (dat onderzoek deed op het gebied van landbouw, volkenkunde en geneeskunde) en een voor het museum. De twee waren met elkaar verbonden en werden ook in dezelfde, neo-renaissancistische stijl uitgevoerd. Om nog sterker de indruk van eenheid en verbondenheid te wekken, kregen de gebouwen ook dezelfde opzet. Over het algemeen bestonden alle delen uit drie verdiepingen boven en één onder de grond. Overal werden dezelfde bakstenen en dakbedekkingen gebruikt.
Het gebouw werd rijkelijk versierd met decoraties die waren uitgedokterd door een speciale Commissie voor de Symboliek. Voor het aanbrengen daarvan waren meer dan tien beeldhouwers nodig. De decoraties verwezen naar handel, nijverheid, betrekkingen met de overzeese gebiedsdelen, de stichters en de werkzaamheden van het Instituut. Uiteindelijk werd het complex op 9 oktober 1926 geopend door Koningin Wilhelmina.
Identiteitscrisis
Na de dekolonisatie moest het Koloniaal Instituut zich opnieuw bezinnen op zijn doelen. De naam werd in eerste instantie veranderd in het Indisch Instituut (1945), maar in 1950 volgde nogmaals een wijziging. Vanaf dat moment werd het geheel het Koninklijk Instituut voor de Tropen genoemd. Het blikveld van het instituut werd hiermee verbreed tot de hele tropische wereld.
De koerswijziging maakte uitbreiding van de collectie hard nodig, want tot dan toe was het verzamelbeleid enkel gericht geweest op de Nederlandse koloniën. Er werd driftig nieuw aangekocht en geruild met andere musea en particulieren om de lacunes te vullen.
Nog steeds beschikt het Tropenmuseum over een van de grootste collecties op dit gebied. Naast museum en theater is ook het onderzoek een belangrijke pijler van het KIT. In eigen woorden richt het kennisinstituut zich op 'gezondheid, duurzame economische & sociale ontwikkeling, cultuur, en educatie & informatie'.
