1936: Hitlers Olympische Spelen

“We moeten charmanter zijn dan de Parisiennes, luchthartiger dan de Weners, levendiger dan de Romeinen, kosmopolitischer dan de Londenaren en praktischer dan de New Yorkers”, berichtte Der Angriff, de Berlijnse propagandakrant van Joseph Goebbels op 5 juli 1936. Nog een kleine vier weken waren er te gaan tot de opening van Olympische Zomerspelen in Berlijn.

Pas toen landen als de Verenigde Staten, maar ook Nederland dreigden de Spelen te boycotten als protest tegen de manier waarop Joden in Duitsland werden behandeld ging Hitler overstag.

Als het IOC zou besluiten de Spelen te verplaatsen zou dat erg slecht zijn voor het imago van Duitsland. Het regime besloot de organisatie van de Spelen aan te grijpen om te bewijzen dat Duitsland superieur was aan alle andere landen.

De donkere kanten van het Derde Rijk moesten daarom zoveel mogelijk onzichtbaar worden gemaakt. Sinds de afkondiging van de Neurenberger Wetten waren pesterijen en openlijk geweld tegen Joden aan de orde van de dag. Dat kon niet langer getolereerd worden. Al te fanatieke nazi’s werden tijdelijk de mond gesnoerd. Op persoonlijk bevel van Hitler werden antisemitische teksten, zoals de bordjes met ‘Joden hier niet gewenst’, die in vrijwel elk dorp en stad langs de weg stonden, weggehaald.

In Berlijn werd ondertussen koortsachtig gebouwd, geschilderd en opgeknapt. Het magische middelpunt van de Spelen zou het nieuwe Olympisch Stadion worden. Toen Hitler het eerste ontwerp voor het stadion zag, door architect Werner March, deed hij dat boos af als een ‘moderne glazen doos’.

Hitler ontstak in een van zijn gebruikelijke kinderlijke woedeaanvallen en dreigde de Spelen helemaal af te blazen als hij zijn zin niet kreeg: een meer klassiek en imponerend stadion. Zijn huisarchitect en goede vriend Albert Speer maakte snel een nieuwe schets. In Berlijn zou het grootste stadion ter wereld verrijzen, maar nog tijdens de bouw klaagde Hitler dat alles te klein was.

Ondanks dat de anti-Joodse wetten tijdelijk versoepeld werden, waren er in de Duitse Olympische ploeg geen Joden te bespeuren. De sportieve leiders hadden wel een poging gedaan Joden op te nemen, maar omdat Joden al sinds 1933 geen gebruik meer mochten maken van professionele trainingsfaciliteiten wist geen van hen zich te kwalificeren. Om niet de indruk te wekken dat Duitsland een antisemitisch land was, werden er wel drie ‘half-joden’geselecteerd.

Estafette met de vlam

Op 1 augustus was de grootse openingsceremonie. Overal in Berlijn hingen hakenkruisvlaggen naast de Olympische ringen. Het stadion was met 110.000 toeschouwers overvol. Boven hun hoofden sleepte een enorme zeppelin, de Hindenburg, de Olympische vlag door de lucht. Toen Hitler het stadion betrad hief een koor van 3000 zangers Deutschland über alles aan. Ook zongen ze het Horst Wessellied, de hymne van de Nationaalsocialistische partij.

Toen de muziek stilviel luidde de gigantische Olympische klok. Veel atleten brachten bij het passeren van het erepodium, met daarop Hitler en andere hoogwaardigheidsbekleders, de nazi-groet. De Amerikaanse en Engelse delegaties deden dat demonstratief niet. De Olympische groet, die er veel op lijkt, lieten zij ook achterwege.

Om te demonstreren dat de toekomst van Europa in Duitsland zou liggen hadden de nazi’s iets geheel nieuws bedacht. De ‘Olympische vlam’ werd door estafettelopers vanuit Olympia in Griekenland naar Berlijn gebracht. Filmpionier Leni Riefenstahl, die na haar propagandafilm Triumpf des Willens van Hitler de opdracht had gekregen een soortgelijke film over de Spelen te maken, bracht dit indrukwekkend in beeld in haar film Olympia.

Na de openingsceremonie verklaarde Hitler de Spelen voor geopend en begonnen 5000 atleten aan de strijd om de medailles. Toen Hitler de eerste Duitse winnaars wilde feliciteren werd hij er door het IOC op gewezen dat hij als eregast geen onderscheid diende te maken tussen spelers uit verschillende landen. Hij moest óf iedereen feliciteren, of niemand.

‘Superieure fysieke kracht van de primitieve mens’

Hitler koos er uiteraard voor om dan maar niemand te feliciteren, om te voorkomen dat hij de hand zou moeten schudden van ‘inferieure rassen’ zoals de Amerikaanse zwarte atleet Jesse Owens, die maar liefst vier gouden plakken binnensleepte.

 Hitler liet binnenskamers wel duidelijk merken dat hij niet gecharmeerd was van de overtuigende winst van Owens. Hij scheef zijn overwinning toe aan de ‘superieure fysieke kracht van de primitieve mens’. Maar in de toekomst zouden dit soort dingen niet meer plaatsvinden, verzekerde hij zijn vertrouwelingen.

Als het aan Hitler lag zouden na de veroveringsoorlog, die hij toen al lang in gedachten had, de Spelen permanent in Berlijn plaatsvinden en zouden niet-blanke atleten van deelname uitgesloten worden.

Al met al was de propaganda-achtige opzet van de Spelen prima geslaagd. Gelukkig voor Hitler won Duitsland inderdaad de meeste medailles. Vermoedelijk komt dat doordat het regime anabole steroïde en testosteron beschikbaar stelde voor zijn atleten, maar harde bewijzen hiervoor zijn nooit gevonden.

Het was ook de eerste keer dat de Spelen op televisie werden uitgezonden. Zij het dat de korrelige beelden alleen in Berlijn te zien waren. Radioverslaggevers berichtten wel wereldwijd over het Berlijnse spektakel. Vele internationale bezoekers waren zeer onder de indruk over hoe het er in het ‘nieuwe Duitsland’ van Adolf Hitler aan toeging.

Liefdevolle omarming

De kritische Amerikaanse journalist William Shirer merkte dit op. Hij schreef: “Ik ben bang dat de nazi’s hun propaganda waar hebben gemaakt. Ten eerste hebben zij de Spelen georganiseerd op een schaal die nog nooit eerder is vertoond, en dit is de atleten goed bevallen. Ten tweede hebben zij goede sier gemaakt bij de algemene bezoekers, met name de zakenlieden.”

‘Die Olympische Spelen hebben niets met sport te maken maar zijn een door en door politieke aangelegenheid. Het wordt het volk en de buitenlandse bezoekers constant ingeprent dat zij hier getuige zijn van de wedergeboorte, de bloei, de nieuwe geest, de eenheid, de glorie en natuurlijk de vredelievende aard van het Derde Rijk. De spreekkoren zijn even verboden, jodenhetzes, oorlogszuchtige taal, alles wat Duitsland in diskrediet zou kunnen brengen is verdwenen tot 16 augustus, en net zo lang wapperen er overal dag en nacht hakenkruisvlaggen.’

Klemperer had volledig gelijk. De liefdevolle omarming die het Derde Rijk naar de wereld uitstraalde was bedrieglijk en tijdelijk. Even moest Duitsland een vriendelijke indruk maken. De Joden zouden later wel weer aan de beurt komen.

Tags

Do culture your way