De Grote Oorlog in Beeld

Kunstenaars en tekenaars probeerden deze oorlog weer te geven, maar hoe zij dat deden hing erg af van hun standplaats. Leefden zij in een land dat meedeed aan deze oorlog, of leefden zij in een neutraal land? Dat maakte nogal wat uit.

Maar ondanks dat is er een overeenkomst. In beide situaties overheerst de ambiguïteit. De tentoonstelling De Grote Oorlog in Beeld die van 29 mei tot en met 31 augustus 2014 in het Gemeentemuseum Den Haag wordt gehouden, illustreert dit.

Berlagekabinet

‘Ik moest en zou ervaren hoe het zou zijn als iemand naast je plotseling omvalt en sterft door een voltrefferschot. Ik moest dit aan den lijve ondervinden. Dat wilde ik. Dat maakt mij niet bepaald een pacifist – of juist wel?'  Deze houding van de Duitse kunstenaar Otto Dix is tekenend. Kunstenaars en tekenaars worstelen met de oorlog en het resultaat van die worsteling is zeer divers.

De Grote Oorlog in Beeld in het Berlagekabinet van het Gemeentemuseum laat aan de hand van Duitse en Nederlandse kunstenaars als Otto Dix, Ludwig Meidner, Käthe Kollwitz Jan Toorop, Leo Gestel, Jan Sluijters, Piet van de Hem en Willy Sluiter iets van deze verscheidenheid zien.

De moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk in 1914 wordt als directe aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog genoemd. De Oostenrijkers namen aan dat Servië betrokken was bij de aanslag op hun troonopvolger en vallen plunderend het land binnen. Deze inval veroorzaakt een domino-effect. Binnen afzienbare tijd is er sprake van een oorlog waar alle grootmachten bij betrokken zijn.

Otto Dix

In 1914 meldt Otto Dix (23) zich zich vrijwillig aan als soldaat bij het Duitse leger ‘om te vechten voor een nieuwe en betere wereld’. Aan het westelijk front ervaart hij de minder glorieuze werkelijkheid van de loopgravenoorlog. Omdat hij in zijn serie prenten Der Krieg (1924) de gruwelen van de oorlog heel intens en gedetailleerd weergeeft, wordt het al snel gezien als een statement tegen de oorlog.

Dix blijft zelf tweeledig. Hoewel hij aangeeft aan nachtmerries te lijden, zegt hij de oorlogservaring niet gemist te willen hebben. Het heeft hem als mens en als kunstenaar gevormd.  

Ook de uitgever Paul Cassirer begint in augustus 1914 vol goede moed met de uitgave van Kriegszeit, een wekelijks, vier pagina’s tellende ‘krant’ waarin kunstenaars als Max Liebermann en Ernst Barlach reageren op de oorlog. In het begin is de beeldvorming heroisch. Wanneer het laatste nummer in maart 1916 verschijnt is de toon veranderd. Men gelooft niet meer in de oorlog.

Apocalyptische Landschaft

Cassirer komt met een nieuw blad, Der Bildermann, dat in tegenstelling tot Kriegzeit pacifistisch van toon is. De expressionistische schilder Ludwig Meidner maakt twee jaar voor het begin van de oorlog het schilderij Apocalyptische Landschaft dat trefzeker de verwoestende kracht van de oorlog weergeeft.

De Duitse graficus Käthe Kollwitz wilde al snel ‘NOOIT MEER OORLOG’. Ze ziet armoede en politiek onrust om zich heen en in 1914 sterft haar zoon als musketier in het Duitse leger bij een aanval op het Vlaamse Diksmuide. Waar ze kan maakt Kollwitz zich met haar affiches sterk voor humanitaire organisaties.

Daarnaast toont ze de gevolgen van de oorlog in verstilde tekeningen. Het beeld dat Kollwitz van de oorlog schetst, is het beeld van de onschuldige burger die lijdt onder politieke beslissingen.  

Jan Toorop

Hoewel Nederland neutraal blijft, gaat de oorlog niet volledig aan ons voorbij. Op 30 september 1914 komt het eerste Belgische fort in handen van de Duitse bezetter en begint de massale uittocht van Belgen via Zeeland. Een aantal kunstenaars – waaronder Jan Toorop en Leo Gestel – is onder de indruk en verbeeldt deze vlucht.

Toorop woont in Domburg en wordt daar met vluchtelingen geconfronteerd. Gestel trekt bewust naar het grensgebied en maakt meer dan honderd prenten en tekeningen van de uittocht. In het neutrale Nederland is echter ook plaats voor een meer afstandelijke blik.

Vanaf begin 1915 maken Jan Sluijters, Piet van de Hem en Willy Sluiter spotprenten  naar aanleiding van de gebeurtenissen voor het tijdschrift De Nieuwe Amsterdammer (een voorloper van de Groene Amsterdammer). Ze becommentariëren de (mis)stappen van de grootmachten, maar sparen ook het neutrale Nederland niet.

 

Datum:
29 May 2014 to 31 August 2014

Tags

Do culture your way

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Total votes: 2