Chagall, Picasso, Mondriaan, Migranten in Parijs in Stedelijk Museum A’dam (september)

Marc Chagall, Pablo Picasso, Piet Mondriaan en andere bekende en onbekende kunstenaars trekken in de eerste helft van de vorige eeuw naar hét kunstcentrum van de wereld: Parijs. Zij moeten er hun weg vinden in een gepolariseerde samenleving, vol nationalisme, vreemdelingenhaat en antisemitisme. Dit is het verhaal van kunstenaars die moedige beslissingen nemen en in een vreemd land tot uitzonderlijk vernieuwend werk komen. De tentoonstelling is een uitgelezen kans om het werk van de grote moderne meesters in een ander licht te zien, én om nieuwe kunstenaars te ontdekken.

Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs is gebaseerd op de rijke collectie van het Stedelijk Museum, en toont werk van meer dan 50 beeldend kunstenaars, fotografen en grafisch vormgevers. Bovendien zal voor het eerst in bijna 70 jaar de grote collectie Chagalls van het Stedelijk te zien zijn: 40 werken, waaronder acht iconische schilderijen, sommige speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd.

Bekende kunstenaars waren migrant

Dat Chagall, Picasso en Mondriaan – vanuit verschillende achtergronden – migrant waren, is door hun roem op de achtergrond geraakt. Toch werden zij ondanks hun succes vaak geconfronteerd met het feit dat ze geen Fransen waren. Als arme immigrant zou de Spanjaard Picasso zich in Parijs ontpoppen tot een radicale vernieuwer. Hij blijft echter ook zijn Spaanse wortels trouw, en in zijn werk is te zien dat hij zich vaak identificeert met ‘anders-zijn’.

Chagall ervaart als Joods/Russische banneling eenzaamheid, uitsluiting en onverbloemd antisemitisme. Zijn schilderijen getuigen van een diepe heimwee; vaak komen er rabbi’s, synagogen en andere Joods-Russische elementen op voor. Ook de Nederlander Kees van Dongen stuit in zijn beginjaren op moeilijkheden. Later is hij een gevierde society-schilder in Parijs, maar in 1906 beklaagt hij zich erover dat hij in de media consequent wordt neergezet als le sale étranger: ‘de vieze buitenlander’.  

Eerste Wereldoorlog

Het kunstklimaat verandert door de Eerste Wereldoorlog. Waar voor de oorlog, ondanks de aanwezige vreemdelingenhaat, de moderne kunst gedijt, is er na de oorlog een sterke hang naar traditie en klassieke kunst. Ook de avant-gardisten passen zich hierop aan; Picasso kent dan zijn beroemde neoklassieke periode, Chagall gaat over op het universele thema van de liefde. Maar als hij de opdracht krijgt om de fabels van La Fontaine te illustreren, kookt de pers over van het feit dat het Franse nationaal erfgoed verbeeld wordt door een buitenlandse Jood. Mondriaan, die voor WO I in Parijs aangestoken is door de avant-garde, blijft juist zijn eigen pad volgen en gaat tegen de nieuwe Franse smaak in onverstoorbaar verder met zijn abstracte composities. 

Parallelle geschiedenissen

De tentoonstelling belicht ook onbekendere verhalen die direct met migratie en kunst te maken hebben. Zo is op werken de strijd voor dekolonisatie te zien, die na 1918 opvlamt als soldaten uit Afrika niet de erkenning krijgen voor hun aandeel in de Eerste Wereldoorlog. Verder komt de zwarte gemeenschap in Parijs in beeld, van de vele arbeiders die de stad kent tot opvallende persoonlijkheden als de Amerikaanse danser en activiste Josephine Baker, die, teleurgesteld in Amerika, de Franse nationaliteit aanneemt.  

Er is ook werk te zien van baanbrekende vrouwelijke kunstenaars, zoals van de Russische avant-gardistes Natalia Goncharova en Sonia Delaunay, de Duitse Germaine Krull die zich met haar fotoboek Métal een ‘mannenonderwerp’ toe-eigent, tot abstract werkende kunstenaars als Nicolaas Warb en Marlow Moss – mannennamen waarachter een vrouw schuilging.  

Chagall, Picasso, Mondriaan e.a.: Migranten in Parijs bevat werk van onder meer:

Emmy Andriesse, Karel Appel, Eva Besnyö, Marc Chagall, Sonia Delaunay, Kees van Dongen, Gisèle Freund, Natalia Goncharova, Wassily Kandinsky, Germaine Krull, Wifredo Lam, Jacques Lipchitz, Paula Modersohn-Becker, Piet Mondriaan, Marlow Moss, Pablo Picasso, Man Ray, Diego Rivera, Gino Severini, Jan Sluijters, Chaim Soutine, Nicolaas Warb (= Sophia Warburg) en Ossip Zadkine.  

Afbeeldingen

1) Marc Chagall, De violist, 1912-13, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 2) Pablo Picasso, Zittende vrouw met vishoed, 1942, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 3) Marc Chagall, Verliefd paar, 1925, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 4) Kees van Dongen, Maria Lani, 1928, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 5) ) Piet Mondriaan, Composition no. IV, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 6) Jean Chassaing, affiche Josephine Baker, 1931, collectie Stedelijk Museum Amsterdam, 7) Germaine Krull, Métal, 1928, collectie Stedelijk Museum Amsterdam