Ik, Maria van Gelre in Museum Het Valkhof

Ik, Maria van Gelre - Deze eerste grote expositie over Maria van Gelre vertelt het levensverhaal van deze haast moderne, zelfbewuste middeleeuwse vorstin en ‘powervrouw’. Vanwege de vele parallellen kan zij worden gezien als de Máxima van de 15de eeuw.  

U volgt haar boeiende levensreis aan de hand van ruim 100 (kunst)objecten: miniaturen en handschriften, schilderkunst en sculpturen, textiel en sieraden en uiteraard haar prachtige gebedenboek. Tot de bruiklenen behoren vele artistieke topstukken uit internationale collecties die niet eerder in Nederland zijn tentoongesteld.

Haar gebedenboek was jaren niet te bewonderen, maar nu is deze grote middeleeuwse kunstschat uit Nederland de komende maanden in Museum Het Valkhof te zien. 

Wie was Maria van Gelre?

Marie d’Harcourt wordt in 1380 geboren aan het Franse hof. Op 5 mei 1405 trouwt Marie met Reinald IV, hertog van Gulik en Gelre. Ze is opdrachtgeefster van een uitzonderlijk gebedenboek, dat tot de grootste middeleeuwse kunstschatten uit Nederland behoort.

Marie d’Harcourt is een nichtje van de Franse koning Karel VI en verkeert al op jonge leeftijd in de allerhoogste hofkringen. Als tiener wordt Marie hofdame bij  Valentina Visconti en Louis d’Orléans, de broer van de koning.

Op 5 mei 1405 trouwt Marie met Reinald IV, hertog van Gulik en Gelre. Het is een gearrangeerd huwelijk met een politiek doel: de goede banden tussen het hertogdom en het Franse hof verstevigen. Als ze 10 jaar getrouwd is, laat Maria een uitzonderlijk gebedenboek maken. Met ruim 1.200 pagina’s is het omvangrijker en dikker dan alle vergelijkbare gebedenboeken die we kennen.

Luxe en culturele bloei aan het Franse hof

1389-1405

Marie d’Harcourt (1380) is geboren in Normandië. Ze is een nichtje van de Franse koning Karel VI (Charles le Fou) en verkeert al op jonge leeftijd in de allerhoogste hofkringen. Vóór haar tiende verjaardag is ze al aanwezig bij een feestelijk diner van de koning. Als tiener wordt Marie hofdame bij Valentina Visconti en Louis d’Orléans, de broer van de koning.

Aan het hof van Valentina en Louis maakt Marie kennis met de verfijnde hofcultuur. Het Franse hof is omstreeks 1400 het intellectuele en artistieke centrum van Europa. De koning en zijn broer, neven en ooms baden in luxe. Ze halen de beste kunstenaars uit heel Europa naar Parijs. Met de mooiste materialen en nieuwe technieken ontwikkelen de kunstenaars een rijke, elegante stijl die de Franse hofkunst rond 1400 kenmerkt.

Maria van Gelre

1405

Op 5 mei 1405 trouwt Marie met Reinald IV, hertog van Gulik en Gelre. Het is een gearrangeerd huwelijk met een politiek doel: de goede banden tussen het hertogdom en het Franse hof verstevigen. Maria en Reinald moeten zorgen voor een wettige opvolger. Maria is 25 als ze trouwt en Frankrijk verlaat. Louis d’Orléans betaalt de forse bruidsschat van 30.000 Franse kronen, vergelijkbaar met 2.000 modale jaarlonen, omgerekend zo’n 70 miljoen euro.

Voor de 40-jarige Reinald komt er door het huwelijk een einde aan een ongebonden leven, waarin hij al zes bastaardkinderen heeft verwekt. Dat leven kon Reinald leiden omdat hij niet de beoogde opvolger van zijn vader was. Als tweede zoon in het gezin kwam hij pas in beeld toen zijn oudere broer, hertog Willem I, in 1402 overleed.

Kennismaking met Gelre en Gulik

1405-1407

Maria komt eind juli 1405 aan in Gulik en Gelre. Het hertogdom is op dat moment een van de welvarendste gebieden van West-Europa. Na een bezoek aan Gulik reist ze in augustus via Roermond en Venlo naar Nijmegen en Arnhem. Kosten noch moeite worden gespaard als de steden zich aan hun nieuwe hertogin presenteren. Maria maakt zo kennis met haar nieuwe onderdanen, de taal en de rijke, ontwikkelde cultuur van Gulik en Gelre.

Maria en Reinald hebben verschillende burchten in het hertogdom. De hertog en hertogin zijn vaak hooguit enkele dagen per maand samen op één plek. Maria verblijft soms langere tijd in een burcht, maar Reinald reist steeds heen en weer tussen de verschillende residenties. Dat reizen is noodzakelijk en gebruikelijk in een hertogdom zonder vaste hoofdstad.

Het hofleven van Maria en Reinald

1405-1423

Maria en Reinald verkeren voortdurend in het gezelschap van hovelingen. Maria’s hofhouding reist altijd met haar mee en bestaat onder meer uit hofdames, paardenknechten en een kok. Daarnaast zijn er bij de zes belangrijkste burchten altijd 20 tot 30 personeelsleden bezig met het onderhoud van huis en tuin.

De archieven geven veel informatie over het rijke hofleven. Maria’s kleding wordt gemaakt van de mooiste zijde en vaak versierd met borduurwerk. Hoewel Maria en Reinald goudsmeden in dienst hebben, bestellen ze ook regelmatig sieraden in Keulen of Parijs. Er worden enorme bedragen uitgegeven aan wijn, vis en vlees, kostbare kruiden en specerijen. Verder zijn er muzikanten en zangers aan het hof, die zowel bij feesten als voor intiemere gezelschappen muziek maken.

Het gebedenboek van Maria van Gelre

1415, 1423-1426

Als ze 10 jaar getrouwd is, laat Maria een uitzonderlijk gebedenboek maken. Met ruim 1.200 pagina’s is het omvangrijker en dikker dan alle vergelijkbare gebedenboeken die we kennen. Het boek wordt met de hand geschreven door Helmich die Lewe, een monnik uit klooster Mariënborn bij Arnhem. Hij vermeldt in het colofon dat hij de tekst voltooit op 23 februari 1415, de dag voor Maria’s 35ste verjaardag. Het gebedenboek is rond dezelfde tijd verlucht met 106 miniaturen, 171 sierinitialen, 129 figuurtjes in de marge en randdecoraties.

Afbeeldingen: 1) miniatuur gebedenboek maria van gelre staatsbibliothek zu berlin, 2) miniatuur gebedenboek maria van gelre drie heiligen, 3) gebedenboek maria van gelre staatsbibliothek zu berlin   

https://www.museumhetvalkhof.nl/

Datum:
13 oktober 2018 / 6 januari 2019
Type activiteit:

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0