Restauratie schilderij Rogier van der Weyden live in Mauritshuis te volgen
Afgelopen dinsdag was ik bij de perspresentatie van de openbare restauratie van het oudste schilderij van het Mauritshuis: De bewening van Christus door Rogier van der Weyden en zijn atelier assistenten. Het werk is gemaakt in de periode 1460-1464.
We zien Christus die net gestorven is. Hij wordt hij door zijn naasten van het kruis gehaald en beweend. In het hart van de voorstelling knielt Maria in tranen neer bij haar dode zoon, ondersteund door de apostel Johannes en omringd door Bijbelse personages die volgens de overlevering aanwezig waren. De scène vindt plaats in een groen heuvellandschap met links in de verte Jeruzalem. De ommuurde stad en de andere bebouwing op de achtergrond hebben weinig met het Heilige Land te maken. De poortgebouwen, het kasteel met trapgevels en het duivenhuis rechts lijken eerder Vlaams.
Live te volgen
Het project wordt uitgevoerd door Carol Pottasch en Lieve d’Hont, restauratoren verbonden aan het Mauritshuis. Achter een scherm stond alles al opgesteld, het schilderij, belichtingslampen, een microscoop en afzuigapparatuur.
Het eerste vernis was al verwijderd. Carol en Lieve wezen verkleuringen aan die nu gecorrigeerd zouden gaan worden. Die verkleuringen waren mede te danken aan de laatste restauratie in 1957. Met de extra materiaalkennis van nu en zeer geavanceerde apparatuur zal het schilderij weer een stuk meer lijken op hoe het er ooit, in de 15e eeuw, uitzag.
Op allerlei manieren kon het publiek het proces volgen. De restauratoren zijn in principe dagelijks (ook in het weekend) aan het werk tussen 13.00 en 15.00 uur. Er kunnen hen zelfs een half uur lang vragen gesteld worden (tussen 15.00 en 15.30). Op iPads wordt verteld hoe het schilderij tot stand kwam en daarnaast is er een film van zeven minuten waarop de dames vertellen over hun werk.
Tweede Van der Weyden uit Uffizi Museum, Florence
Daarnaast is er een tweede schilderij van Van der Weyden te zien, ‘De bewening voor het graf’, in dezelde tijd gemaakt. Het komt uit het Uffizi Museum in Florence. Ook oorspronkelijk een altaarstuk. De schilderwijze van dit werk lijkt sterk op die van De bewening van Christus. Toch zijn er verschillen: de uitvoering en de detaillering van het schilderij uit Florence zijn in sommige opzichten verfijnder. Ook is er meer bekend over de opdrachtgever. Dat is Cosimo de Medici, de heer van Florence, die fortuinen uitgaf aan de verfraaiing van zijn stad en veel opdrachten aan kunstenaars gaf.
De opdrachtgever van het te restaureren schilderij staat op het schilderij zelf. Het is de knielende bisschop. Van der Weyden heeft zijn kledij zeer gedetailleerd weergegeven. Op de geborduurde boorden van zijn mantel zijn de twaalf apostelen afgebeeld. Men gist nog naar zijn naam. Het zou Pierre de Ranchicourt kunnen zijn, die in 1463 gewijd werd tot bisschop van Atrecht.
Touch screen tafel
Aan de linkerkant van de zaal staat een groot paneel, een touch-screen tafel. Daarbij zijn drie versies van het schilderij te zien: de huidige versie, de infrarood versie en de oorspronkelijke tekening op het schilderij, de eerste schets in zwarte lijnen. Je kunt inzoomen op de details van iedere versie als je twee vingers gebruikt.
Op de muren van die linker ruimte wordt ingegaan op allerlei kunsthistorische aspecten van Van der Weyden en de Vlaamse Primitieve Schilderkunst. Emilie Gordenker, directeur van het Mauritshuis: “Van der Weyden is, met Jan van Eyck, de grondlegger van de schilderkunst van de Lage Landen.”
Olieverftechniek
Rogier van der Weyden (c. 1399 - 1464) wordt na Jan van Eyck (1390-1441) beschouwd als de belangrijkste Vlaamse schilder van zijn tijd. De vernieuwingen van beide meesters waren vooral te danken aan de ontwikkeling van de olieverftechniek. Door op een lichte ondergrond dunne laagjes transparante olieverf over elkaar heen aan te brengen, kon een tot dan toe ongekende kleurintensiteit worden bereikt. De techniek maakte bovendien een vloeiende penseelvoering mogelijk, waardoor de Vlaamse schilders veel preciezer konden werken.
Ze verplaatsten Bijbelse taferelen naar hun eigen vertrouwde omgeving, die ze met een overvloed aan levensechte details weergaven. Als geen ander wist Jan van Eyck met zijn kristalheldere voorstellingen de illusie van een echte wereld op te roepen. Aan dat naturalisme voegde Rogier van der Weyden nog een belangrijk element toe: hij schilderde emoties. Zijn personages zijn tot tranen toe bewogen, bedekken hun ogen of wringen hun handen als uitdrukking van smart. Zulke emoties zijn goed te zien in De bewening van Christus uit het Mauritshuis.
In 1827 gekocht
Het schilderij werd in 1827 voor 3.000 gulden aangekocht voor het Mauritshuis in opdracht van Koning Willem I. Het is het enige schilderij van Van der Weyden in een Nederlands museum. Het werd verworven als een werk van Hans Memling maar werd het uiteindelijk toegeschreven aan Rogier van der Weyden, hoewel zoals vaker in zijn oeuvre hebben ook ateliermedewerkers een groot aandeel gehad in de uitvoering.
Naar verwachting zal op het eind van de zomer de vernislaag verwijderd zijn. Daarna begint het retoucheren.
Afbeeldingen
1) Rogier van der Weyden (en atelier), De bewening van Christus, c. 1460-1464, Mauritshuis, Den Haag, olieverf op paneel, 80.6 x 130.1 cm (voor restauratie), 2) Rogier van der Weyden (en atelier), De bewening van Christus, c. 1460-1464, Mauritshuis, Den Haag, olievierf op paneel, 80.6 x 130.1 cm (ondertekening), 3) De restauratoren bij het schilderij, 4) Lieve d’Hont aan de slag, 5) Rogier van der Weyden, De bewening voor het graf, c.1460. Paneel, 94 x 110,7 cm. Galleria degli Uffizi, Florence, 6) Overzicht zaal
