Baudrillard over de Spiegel

In 1968 schreef Jean Baudrillard, de beroemde Franse socioloog, zijn eerste grote werk,  Le système des objets. In verband met de discussie over de rol van de spiegel in het werk Las Meninas van Diego Velázquez, wees Eduardo Romaguera ons op de onderstaande tekst in dit boek. 

Het verdwijnen van de maan en de spiegel

Er zou een psycho-sociologie van de spiegel moeten komen. De traditionele boerenwereld negeert de spiegel. De spiegel is de maan, misschien zelfs de angst. Het heeft iets van een heks. In het burgerlijke interieur is die angst verdwenen. In het seriematig vervaardigde meubilair zien we de ene spiegel na de andere. Aan de muren, aan de kasten, boven de dressoirs.       

De maan is een lichtbron; de spiegel is een soort maan. Hij krijgt een bevoorrechte plaats in de huiskamer. In de comfortabele huiselijkheid is de ideologische rol van de spiegel die van overbodigheid, overvloed en reflectie. Het is een rijk object. De burgerlijke persoon heeft het voorrecht zijn of haar uiterlijk te vermenigvuldigen en kan proberen er zo mooi mogelijk uit te zien.

Napoleon III

Meer algemeen gesteld: de spiegel reflecteert niet alleen de kenmerken van het individu, maar vergezelt de ontwikkeling van het individuele bewustzijn.  Zo gezien staat de spiegel voor een sociale ordening. Het is niet voor niets dat het tijdperk van Lodewijk XIV zich laat symboliseren in de Spiegelzaal.

In de toename van ‘de manen in de appartementen’ zien we in het triomferende farizeïsme van het burgerlijk bewustzijn. Van Napoleon III tot de Moderne Stijl. Maar de zaken zijn veranderd. In een functionele context  is er geen plaats meer voor de weerspiegeling om zich zelfs wille. De spiegel blijft, maar krijgt een exacte rol: in de badkamer, zonder frame.

Transparant

Het gaat om het voldoen aan de eisen die de sociale omgang stelt.  Het is geen versiering meer,  het prestige van de huiselijke subjectiviteit is er vanaf. Andere objecten worden ervan losgemaakt,en hoeven niet meer in een gesloten circuit te leven. De spiegel verwijst naar het midden, beperkt de ruimte. Hoe meer spiegels, hoe heerlijker de intimiteit van de woning.  Maar tegelijkertijd verwijst ze daarmee naar zichzelf.

De huidige tendens om openingen te maken naar buiten en de muur zo transparant mogelijk te maken gaat daar volledig tegenin. Even terzijde: alle trucs die een spiegel kan uithalen botsen met de huidige eis van oprechtheid en van de zuiverheid van materialen. De cirkel van een oude levensstijl wordt doorbroken. Het heeft plaats gemaakt voor een nieuwe ordening en die elimineert niet alleen de centrale lichtbronnen die nog beter zichtbaar zijn in de spiegel.

Gezichten omlijst door kindergezichten

De ruimte wordt bevrijd van ‘het convergente scheelkijken’, zoals dat ook met het burgerlijk bewustzijn het geval is. Niet alleen de vroegere rol van de spiegel is verdwenen. Ook het familieportret, de trouwfoto’s in de slaapkamer, het staande portret van de huiseigenaar(s) in de huiskamer,  de gezichten omlijst door kindergezichten.        

Al die portretten die het verhaal van de familie vertellen, verdwijnen met de moderne functie van de spiegel.  Zelfs kunstwerken, origineel of reproductie, hebben geen absolute waarde meer , maar moeten in een geheel passen.  Het kan succesvol deel uitmaken van de totale decoratie. De associatieve waarde van een schilderij wordt groter, de absolute waarde kleiner.

Het heeft dezelfde status als de lamp of de spiegel. Voor geen enkel object geldt dat het de exclusieve aandacht op zichzelf kan richten.

Tags

Reageren