Boven de Kerstkapel van de nieuwe Bavo

Bij Kerstmis hoort een kerstverhaal en nu wil het geval dat er in, aan en op de nieuwe Bavo in Haarlem heel wat van die verhalen te vinden zijn. Op? Ja, ook op, want wat dacht je van de beelden boven de Kerstkapel van de kathedraal?

Laatst sputterde iemand tegen dat dat onzin was, omdat de Kerstkapel, nu het domein van het heilig Kerstmisgilde, oorspronkelijk de kapel van de heilige Familie was.* Maar die onzin valt wel mee, als je bedenkt dat deze familie bestond uit Jezus, Maria en Jozef. Sterker nog, ze ontstond in de kerstnacht, toen Christus geboren werd. De band tussen de ene en andere naam is dan ook heel groot, zeker op iconografisch gebied. En dat blijkt onder meer uit de beelden op de kapel. Wat doen ze daar eigenlijk?

Zij waken over het kind, ‘de beelden van Joseph, den onderkoning van Egypte, die het brood verstrekte aan de hongerenden en van Maria, Mozes’ zuster, die de verlossing uit Egypte bezong, welke beelden zich met den os en den ezel boven de kapel der H. Familie verheffen’, vertelt Thompson in zijn boekje uit 1898.* Niet bepaald de standaardingrediënten uit het kerstverhaal. Willen we begrijpen wat hier precies gebeurt, dan moeten we terug naar het systeem wat ik in het item over de glazen in de lucida van de kathedraal beschreven heb: de parallellen – harmonieën – tussen het Oude en het Nieuwe Testament: tegenover een gebeurtenis uit het Nieuwe Testament werd een episode uit het Oude Testament geplaatst.*

Daarom heeft monseigneur Callier, de bedenker van het beeldprogramma van de Haarlemse kathedraal, voor deze twee figuren gekozen. De oudtestamentische Joseph kun je opvatten als voorafbeelding van de voedstervader die het kerstkind opvoedde, maar ook van het kind zelf dat eens koning zou worden van een rijk dat veel machtiger zou zijn dan Egypte. Ondertussen veroordeelde datzelfde Egypte na de dood van de onderkoning zijn volk tot slavernij. Mogelijk heeft Callier hier een parallel gezien met de mensheid die voor Christus’ komst het ware geloof nog niet kende en, op Gods uitverkoren volk na, zich verslaafde aan de verering van valse goden.

Maria van Egypte met achter haar de os op de Kerstkapel van de nieuwe Bavo (1898). Ontwerp Joseph Cuypers, uitvoering Cuypers & Co Roermond.
Maria, de zuster van Mozes, met de os boven de Kerstkapel van de nieuwe Bavo. Zij houdt geen broden, maar een handtrommel vast. Atelier Cuypers & Co te Roermond.* Foto BvHH 2013.

Maar het lied van de oudtestamentische Maria of Mirjam biedt uitzicht op de verlossing. Bijna niemand kent haar, vertelt plebaan Hein Jan van Ogtrop in zijn ‘Leerhuis van Marcus’. Maar het is een sterke vrouw!

  • ‘In bange tijden houdt zij stand. Ze houdt de wacht bij het weerloze kind dat ligt in het riet (Mozes in Ex. 2,4). Ze bewaart het, zoals Maria (de moeder van Jezus) later zorgvuldig de woorden in haar hart bewaart. Ze ziet toe hoe het kindje uit het water wordt getild en, door het water van de dood heen, wordt gebracht aan het hof van farao. Mozes en Aäron krijgen in het uittochtsverhaal altijd het volle pond. Maar Mirjam niet. Dat is niet juist. De profeet Micha vertelt terecht dat de Heer ‘Mirjam met haar broeders’ liet opstaan om Israël te bevrijden. En na de doortocht door de zee van de dood is het Mirjam die alle vrouwen aanvoert in het zingen van het Magnificat van Israëls bevrijding’.*

Deze zingende Mirjam bij de Rode Zee staat ook afgebeeld op een van de glazen van de lucida in de nieuwe Bavo. En zoals zij dansend en jubelend God dankt, zo hief vele eeuwen later Maria het ‘Magnificat anima mea’ (Mijn ziel verheugt zich) aan, toen de engel Gabriel haar vertelde dat zij de Verlosser zou baren. Zijn de os en de ezel in dit verband nederige dieren? Of herinnert het laatste dier aan de intocht van de nieuwe koning in Jeruzalem met Palmpasen en de os aan de evangelist Lucas die als eerste de Madonna met haar kind schilderde?*

Spannend toch al die associaties?

Terwijl je daar verder over denkt, wens ik je - om in de roomse sfeer van de kathedraal te blijven - een zalig kerstfeest toe en een voorspoedig 2016.

Bernadette van Hellenberg Hubar


Meer informatie & bestelgegevens

Het teken * in de bovenstaande tekst verwijst naar de bronnen die hieronder staan vermeld.

  • Thompson, M.A., De nieuwe kathedrale kerk ‘St. Bavo’ te Haarlem. Bouwgeschiedenis, constructie en symboliek, Haarlem 1898.
  • Volgt!

Bestel het boek ad € 49,95 door te klikken op …

  • NieuweBavo@gmail.com, als je in of vlak bij Haarlem woont (vergeet niet je contactgegevens te vermelden). Na betaling kun je het boek bij de kathedraal ophalen. De opbrengst komt ten goede aan de restauratie van dit monument, waar op dit moment nog heel wat middelen voor nodig zijn.
  • http://bit.ly/WBOOKS-nBavo, als Haarlem buiten je horizon ligt. Zo kun je het boek voor dezelfde prijs rechtstreeks kopen bij de uitgever, inclusief verzendkosten.

De nieuwe Bavo wordt gerestaureerd door Van Hoogevest Architecten te Amersfoort (http://bit.ly/Hoogevest-Bavo) in opdracht van de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem: http://bit.ly/Bavo2Ao.

Verkorte link van dit item: http://bit.ly/2EdkFtK-ITIN


Tags

Reageren