De militaire genialiteit van Napoleon

Napoleon Bonaparte is de meest beschreven persoon in de wereldgeschiedenis. In het merendeel van de ontelbare uitgegeven werken benadrukken de auteurs zijn militaire genialiteit. De sleutelwoorden die dikwijls Napoleon’ s genialiteit moeten aangeven zijn snelheid, mobiliteit en vindingrijkheid, maar hoe verhouden deze begrippen zich tot de Napoleontische slagvelden?

De genialiteit van Napoleon lag niet in zijn gave om revolutionaire militaire  innovaties te ontwikkelen, maar hij was ijzersterk in het toepassen en perfectioneren van reeds bestaande ontwikkelingen. In de tweede helft van de achttiende eeuw, vooral na de Franse Revolutie van 1789, hadden zich revolutionaire ontwikkelingen voorgedaan in de militaire krijgskunst.

Gedurende het Ancien Regime kwamen veldslagen tussen legers zelden voor, maar werden oorlogen doorgaans uitgevochten door middel van langdurige belegeringen. In het zeldzame geval van een veldslag vuurden in linie opgestelde rijen van soldaten net zo lang op elkaar tot dat de ene linie het begaf. Beide partijen leden hierdoor dusdanige verliezen leden dat veldslagen zelden beslissend waren. Het zegevierende leger was namelijk ook dusdanig aangetast, dat het niet in staat was de achtervolging in te zetten en een vluchtend leger te vernietigen. Bovendien waren legers zeer log en immobiel, aangezien ze voor hun voedselvoorziening afhankelijk waren van aansluitende routes van voedseldepots.

De invoering van dienstplicht

Deze impasse in de oorlogsvoering werd doorbroken als gevolg van de ingevoerde dienstplicht in het post- revolutionaire Frankrijk van de jaren 1790. Waar legers voorheen uit maximaal 200.000 man bestonden, kon het Franse leger nu rekenen op meer dan een miljoen soldaten. Dit had ingrijpende gevolgen voor de structuur van legers en dus voor de aard van oorlog, wat Napoleon als geen ander onderkende. Het was nu mogelijk de honderdduizenden soldaten onder te verdelen in divisies en legercorpsen. Het idee hierachter was dat elke divisie en legercorps haar eigen cavalerie/ infanterie en artillerie- regimenten had en dus als zelfstandig ‘legertje’ kon opereren. Napoleon kon zijn gigantische leger nu kon opsplitsen in meerdere kleinere legers die zichzelf konden voeden en dus niet langer afhankelijk waren van van tevoren bepaalde routes waar voedseldepots langs lagen. Napoleon sloot deals met de plaatselijke boeren voor de voedselvoorziening waardoor Napoleons legercorpsen dusdanig mobiel waren dat hij zijn corpsen onafhankelijk van elkaar kon laten oprukken en toch tegelijkertijd op het slagveld kon laten arriveren. Hierdoor was Napoleon in staat veel grotere vijandelijke legers te omsingelen hen tot overgave te dwingen zonder een schot te lossen. Zijn befaamde omsingeling van het Oostenrijkse leger bij Ulm in 1805 is hiervan een bekend voorbeeld.  Andere ontwikkelingen die zich al voor Napoleon hadden voorgedaan, maar waar hij nieuwe toepassingen voor vond, waren de sterke verbeteringen in kanonnen en musketten.

Gebruik van artillerie

Napoleons briljante toepassing van artillerie plaveide voor hem de weg om als beloftevolle jonge artillerie- officier al op 27- jarige leeftijd tot generaal benoemd te worden. Hij zag in artillerie het middel om alle vuurkracht te concentreren op de zwakste plek in de vijand ’s  linie. Voorheen werd artillerie uitsluitend gebruikt tijdens een beleg van een stad of voorafgaand aan veldslagen, maar nooit nadat twee legers elkaar hadden getroffen. Napoleon verkondigde dat een veldslag in wezen hetzelfde was als een beleg en dat vuurkracht dus altijd op één punt gericht moest worden. Dit was in zijn situatie van wezenlijk belang aangezien hij meestal tegenover een coalitie van meerdere Europese machten stond. Zijn talloze successen tegen deze overmacht aan legers is dan ook toe te schrijven aan zijn kunde het zwakste punt van het vijandelijke leger te bepalen en daar snel en hevig toe te slaan. Vaak lag het zwakste punt op het trefpunt van twee legers, zoals bij de Oostenrijkse en Russische legers tijdens de slag bij Austerlitz in 1805.

Gebruik van musketten

Verbeteringen in musketten hadden in de tweede helft van de achttiende eeuw geleid tot de geboorte van zogenaamde ‘lichte troepen’. Doordat het nu mogelijk was veel gerichter en sneller te schieten, konden lichte troepen, mits onder goede dekking, klassieke grotere legers verslaan. Dit kwam bij uitstek tot uiting tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waar kleine groepen Amerikaanse rebellen vanuit de bosjes grote aantallen Britse troepen konden verslaan. Op de Europese slagvelden werden lichte troepen echter uitsluitend ingezet bij de opsporing van deserteurs en de achtervolging van vluchtende, verslagen legers. Napoleon zag echter in dat deze lichte troepen ook erg goed van pas konden komen tijdens grote veldslagen. Ze bleken zeer bruikbaar om voor de reguliere troepen verspreid op te stellen en de zwakke punten van de vijandelijke linie onder vuur te nemen, terwijl de artillerie hetzelfde punt in de linie tegelijkertijd onder vuur nam.  Nadat op deze manier een bres was geslagen in het zwakke punt van de vijandelijke linie konden zijn in kolom opgestelde infanterie- eenheden door de vijandelijke linies heen breken en hele legers op de vlucht doen slaan. Van belang was hierbij ook dat de lichte troepen gericht op hoge officieren schoten waardoor het moraal van de vijandelijke soldaten tijdens de veldslag al vroeg tanende was.

Helaas voor Napoleon werden tijdens zijn laatste jaren zijn lessen door zijn vijanden overgenomen. De Russische lichte troepen die zijn leger tijdens de barre terugtocht uit Rusland voortdurend bestookten en voor nog eens duizenden doden zorgden, zijn hiervan een goed voorbeeld.

Napoleons militaire genialiteit heeft geleid tot de verovering van gebieden met een ongekende snelheid en intensiteit, maar tevens tot de dood en verminking van een uitzonderlijk hoog aantal soldaten.  Tussen de 2,5 en 3,5 miljoen soldaten hebben tijdens de Napoleontische Oorlogen het leven gelaten. In de hele geschiedenis tot dan toe, had de wereld nog nooit een man gekend  aan wie zoveel doden konden worden toegeschreven als aan Napoleon. Tegelijkertijd heeft de geschiedenis nog nooit een briljanter veldheer voortgebracht als Napoleon, met uitzondering van wellicht Alexander de Grote.

Tags

Reageren