Een nieuwe horizon?

Al sinds de professionalisering van de openbare bibliotheek heeft de overheid een flinke vinger in de pap gehad bij de bekostigen van de organisaties. Hoewel de openbare bibliotheken een gedecentraliseerde sector is streeft de rijksoverheid sinds het doorzetten van de digitalisering naar centralisatie. Een brede informatievoorziening heeft nooit hoog op de politieke agenda gestaan. En dus is er ook nooit nagedacht over de rol die de openbare bibliotheek daarin zou kunnen spelen.

Waren bibliotheken eind jaren zeventig nog verankerd in een eigen bibliotheekwet, tijdens de bezuinigingen van eind jaren tachtig werd de openbare bibliotheek ondergebracht in de welzijnswet waarbij de verantwoordelijkheid kwam te liggen bij gemeenten en provincies. Het laatste kabinet Lubbers (CDA/PVDA) laat de openbare bibliotheek verdwijnen in de wet op het specifieke cultuurbeleid waar de bibliotheek tot op de dag van vandaag nog onder valt (tot 31 december 2014). De bibliotheek is ondertussen verworden tot een culturele instelling.

Marktwerking

Met de komst van het Kabinet Kok 1 in 1994 (in de volksmond Paars 1) komt ook het idee van marktwerking binnen de non-profit sector in zwang. Ook in de bibliotheek moet men mee in deze nieuwe zakelijkheid. Waar het voor die tijd nog veelal ging over volksverheffing op het gebied van informatie, educatie en leesbevordering, werd de bibliotheek midden jaren negentig steeds meer afgerekend op uitleencijfers (het gemiddelde van uitgeleende boeken). Informatie en educatie verdwenen naar de achtergrond.
Begin 2000 heeft de overheid getracht de openbare bibliotheek te vernieuwen. Dit traject mislukte omdat men zich bezig ging houden met de vorm, schaalvergroting en kostenreductie. Vernieuwing van de inhoud in een nieuwe tijd vond niet plaats en dat terwijl de informatiesamenleving dan al op gang is gekomen. De 2.0 beweging draait op volle toeren.

Stilte

Op het binnenhof blijft het oorverdovend stil. Hoewel nieuwe digitale ontwikkelingen zich in een hoog tempo opvolgen blijft een brede visie op nieuwe maatschappelijke meerwaarden uit. En als er al beleid is rond de informatiesamenleving dan is deze versnipperd over een groot aantal departementen. Ook voor de openbare bibliotheek volgt geen nieuw beleid. Zij blijven zich voor een groot deel bezighouden met het uitlenen van boeken. Digitale middelen worden alleen ingezet om te besparen op de dienstverlening of om de klant meer gebruikersgemakken te geven. Zo kan men vanuit huis boeken reserveren, verlengen en de catalogus bekijken. Daarnaast zet de lokale bibliotheek in op de studie en de ontmoetingsfunctie.
De bibliotheken vieren de literatuur en laten de digitale samenleving links liggen. Er is geen visie over de rol van de bibliotheek in de digitale samenleving. En zolang er nog mensen zijn die boeken komen lenen heeft de bibliotheek bestaansrecht.
Het vinden en zoeken van informatie laat men over aan commerciële partijen. Google lijkt synoniem geworden voor zoeken en vinden. En een betrouwbare informatievoorziening lijkt verder weg dan ooit.

Door bezuinigingen lijkt de bibliotheek rond 2013 dan toch op de landelijke politieke agenda te komen. Men zet een nieuwe bibliotheekwet in de steigers en geeft landelijke bibliotheekorganisaties de opdracht digitale producten te ontwikkelen die voortborduren op de dienstverlening die lokale bibliotheken aanbieden. Vele miljoenen euro's worden gestoken in een landelijke boekencatalogus en in een platform voor e-books. Ondertussen bezuinigen lokale overheden noodgedwongen op hun bibliotheken en halen commerciële spelers de bibliotheek in. Vele soorten diensten worden aangeboden om e-books aan te kopen, te lezen of te verhandelen. Vaak is de collectie en de prijs van zodanige kwaliteit dat de vraag komt opborrelen of het platform van de bibliotheken niet gaat uitdraaien op het zoveelste mislukte ICT-project van de rijksoverheid.

Participeren

Niet alle taken blijven bij de rijksoverheid. Door het omvormen van het nationale zorgstelsel en de invoering van de participatie maatschappij komen sociale taken die het rijk tot op heden zelf uitvoert bij lagere overheden te liggen. Ondertussen verwacht men van de burgers dat ze meer zelfregie en verantwoordelijkheid gaan nemen. Maar over de impact op het dagelijkse leven van kwetsbare groepen binnen de samenleving en hoe zij aan betrouwbare informatie kunnen komen binnen het Google geweld, daar staan zowel de overheid als de bibliotheeksector niet bij stil. Terwijl hier juiste meer publieke meerwaarde voor de openbare bibliotheken te vinden is. Nergens binnen het publieke domein is een onafhankelijke betrouwbare informatie leverancier te vinden.

In een veranderende wereld kunnen bibliotheken niet alleen blijven draaien om het uitlenen van boeken. Ook op de ontmoetingsfunctie heeft de bibliotheek geen alleenrecht. Landelijke bibliotheekorganisaties blijven zich bezighouden met digitale producten voor algemeen gebruik. Ondertussen hebben we de 2.0 samenleving achter ons gelaten en een nieuw type samenleving heeft zich aangediend. Een waarin het individu voorop komt te staan en vele verbindingen en dwarsverbanden kunnen ontstaan.
Een belangrijke rol is weggelegd voor een speler die deze verbindingen of dwarsverbanden lokaal kan faciliteren, betrouwbare lokale informatie beschikbaar kan stellen aan groepen die hier zelf niet toe in staat zijn, of ontmoetingen faciliteren voor digitale of fysieke community's.

De openbare bibliotheek is uitermate geschikt om deze rol op zich te nemen en is al jaren diepgeworteld in de lokale samenleving. Zij kunnen zich, als ze zich niet langer exclusief blijven bezig houden met het uitlenen van boeken, ontwikkelen tot de informatiehubs van de toekomst. Maar dan moet men nu wel met de toekomst bezig zijn anders is het te laat.

Dit artikel verscheen eerder op het persoonlijke blog van Joost Heessels. Meer artikelen van Joost? Bezoek dan  http://bit.ly/1FEDyQd

Tags

Reageren