Groene Historie Begijnhof Breda

Het huidige Begijnhof te Breda heeft vermoedelijk zijn vorm gekregen in de eerste helft van de zeventiende eeuw.

Begijnhoven bestaan niet slechts uit een 'hofje' waar begijntjes wonen, maar vormden oorspronkelijk op zichzelf staande kerkelijke instellingen met een eigen kerk. De begijnen behoorden niet tot een reguliere orde en waren zodoende relatief zelfstandig binnen de katholieke wereld. Zij hadden werkzaamheden waardoor zij niet geheel van het dagelijks leven waren afgesloten en waren dikwijls van goede komaf.

Het eerste Begijnhof van Breda dateert al uit 1267 en lag vlak bij het kasteel van Breda. De begijntjes werden in 1536 verplaatst naar de huidige plaats ten zuiden van het Valkenberg, waar hun toestemming werd gegeven de St.-Wendelinuskapel in te richten. Ten noorden van de kerk stichtten zij een nieuw Begijnhof. Hoewel de begijnen door de Nassaus werden beschermd, maakten zij tijdens de reformatie, na de inname van Breda in 1590, een moeilijke periode door. De St.- Wendelinuskapel werd hun ontnomen en fungeerde voortaan als Waalse kerk. De begijntjes richtten toen enkele woonhuizen in als kapel.

In 1625, na een tijdperk van protestantse overheersing, maakte de verovering van de Spaanse veldheer Spinola Breda tijdelijk weer tot een katholieke stad. De situatie omstreeks 1625 is te zien op een kaart van J. Blaeu: drie rijen huisjes, twee lange en een korte, omsluiten een rechthoekige hof. Aan de vierde zijde ligt de kapel, die tijdelijk weer in katholieke handen was. De binnenhof is dan verdeeld in een voorhof met een sober grasveld en in het midden staat een monumentale boom. Daarachter liggen zes formele tuintjes, de eerste twee met gesnoeide heesters op elke vier hoeken. Dat deze tuintjes toen waren ingericht als kruidentuin is niet waarschijnlijk.

In de loop der tijd kreeg het Begijnhof Breda steeds meer de betekenis van een gewoon 'hofje', wel uitsluitend bestemd voor begijnen. In de achttiende eeuw werd vermoedelijk de verdieping aan de huizen toegevoegd. In elk huisje woonden twee begijnen, die elk een kamer met bedstee en een stookplaats tot haar beschikking hadden. Pas in de negentiende eeuw kregen de begijnen weer hun eigen kerk. De nieuwe begijnhofkerk, gewijd aan de Heilige Catharina, is een zogenaamde waterstaatskerk, gebouwd in 1836-1837, onder toezicht van Rijkswaterstaat in neoclassicistische stijl, door architect A. van der Aa. De gebrandschilderde ramen tonen scènes uit het leven van de heilige Begga, patrones van de begijnen.
De naastgelegen pastorie dateert uit 1850. Deze periode van nieuwbouw markeert een tweede opleving in het rooms-katholiek geloof in Brabant.

Tussen 1860 en 1863 werd het Begijnhof opzij van de pastorie zelfs uitgebreid met de 'Nieuwe Hof' en werden er drie fraaie hardstenen pompen, nog steeds aanwezig, geplaatst. De Nieuwe Hof heeft een stille binnentuin met een gazon en veel bloeiende vaste planten met daaromheen de huisjes die in 1860 werden gebouwd.

Aan het begin van de twintigste eeuw was de hof in het midden zó verdeeld, dat de huisjes elk een eigen tuintje hadden. Op een foto uit de jaren dertig en op een litho van de kunstenaar Jan Strube kan men deze, met een strakgesnoeide beukenhaag omgeven tuintjes onderscheiden, gelegen rondom een langgerekt bleekveld. Identieke houten hekjes gaven toegang tot de perceeltjes, die gevuld waren met groentebedden, maar ook met rozen, pioenrozen, ranonkels, dahlia's en andere ouderwetse sierplanten.

Na de Tweede Wereldoorlog is het Begijnhof een tijdlang ingericht geweest als rosarium. Tussen 1967 en 1980 werden de kerk en de huisjes gerestaureerd. In die tijd werd ook het huidige poortgebouw opgetrokken. In die tijd is ook een kruidentuin aangelegd, die intensief door de gemeente wordt onderhouden. Meer dan tweehonderd éénjarige kruiden komen er voor. Hier is de indeling van de vakken van de verschillende privétuintjes als stramien gebruikt.

Het is niet aannemelijk dat de tegenwoordige aanleg op een historische situatie berust.

Aanleiding

Dit artikel verscheen ook op Facebook: Groene Historie 92, Het Begijnhof in Breda en is geschreven naar aanleiding van het nieuwe Hofjesboek van de auteur Dorine van Hoogstraten, dat eind van deze maand (november 2014) zal verschijnen onder de titel: Open en beslotenHet hofje is terug van nooit weggeweest.

Meer informatie over de auteur van dit artikel: www.historischetuinen.nl

 

Tags

Reageren