Nederland en Vlaanderen op de Frankfurter Buchmesse (9)

In 2016 zijn Nederland en Vlaanderen Ehrengast op de Frankfurter Buchmesse. Dat waren ze eerder, in 1993. Toen heette het nog Schwerpunkt Flandern un die Niederlande. Hieronder een artikel dat in 1993 verscheen voor de bibliothecarissen.

Van 6 tot en met 11 oktober 1993 wordt in Frankfurt de Buchmesse gehouden, voor de 45e keer sinds 1949. Dit jaar staan Nederland en Vlaanderen centraal. Met een groot aantal activiteiten wordt onze cultuur en literatuur gepresenteerd. Er zijn forumdiscussies, tentoonstellingen en literaire manifestaties, waar schrijvers als Claus, Mulisch en Nooteboom optreden.

Schwerpunkt

Ook de bibliothecarissen zijn present: NVB en VVBAD organiseren op 7 oktober een symposium voor uitgevers en bibliothecarissen over ‘informatie in het elektronisch tijdperk’, en het NBLC is aanwezig met een bibliobus. Wat valt er nog meer te beleven op de beurs voor het boekenvak?

’s Wereld grootste en belangrijkste boekenbeurs, die van Frankfurt, zal dit jaar in het teken staan van de Nederlandse en Vlaamse cultuur en literatuur. Al enige jaren terug, in 1988, kreeg Nederland de eer het ‘Schwerpunkt’ te vormen van de Buchmesse 1993, wat een unieke kans bood om het Nederlandse boekenbedrijf, de Nederlandse literatuur en de Nederlandse cultuur onder de mondiale attentie te brengen.

De Frankfurter Buchmesse is immers, behalve de plek waar een belangrijk deel van het vakpubliek uit het boeken- en bibliotheekbedrijf uit de hele wereld elkaar jaarlijks treft, een media-evenement van de eerste orde. Voor de verspreiding van het nieuws over de nieuwste boeken en de nieuwste trends op boekengebied staan een kleine 60 televisieploegen en ruim 7000 journalisten uit de hele wereld garant.

Bijna-drama

Sinds de Buchmesse werkt met het Schwerpunktland bestaat een aanzienlijk deel van het door deze journalisten doorgegeven nieuws uit informatie over het boekenbedrijf, de literatuur en de cultuur van het ‘Schwerpunkt’, of, op zijn Nederlands, het themaland.

Zoals bekend speelde zich bijna een drama af. Te weinig financiën, zowel van overheids- als van uitgeverszijde, en geen spoor van interesse van mogelijke sponsors brachten de eerstverantwoordelijke voor de uitvoering van de opdracht, de minister van WVC, er bijna toe voor de uitnodiging te bedanken.

In de pers verschenen paginagrote stukken over de onmacht van Nederland om zich cultureel te presenteren , wat weer zou samenhangen met de gebrekkig ontwikkelde Nederlandse culturele identiteit. Een discussie in het kabinet en in de Tweede Kamer resulteerde in een financiële garantie van 2,5 miljoen gulden waarin alle departementen participeerden.

Vlamingen doen mee

Inmiddels was ook gebleken dat de Vlamingen bereid waren voor hetzelfde bedrag, 2,5 miljoen gulden, mee te doen. De presentatie zou daardoor verruimd worden waarbij het Nederlandstalige boek centraal zou staan.

Beide, Nederland en Vlaanderen, riepen vervolgens een gezamenlijke Stichting Frankfurter Buchmesse 1993 in het leven, met oud-minister dr. A. Pais als voorzitter en drs. Pauline Sarkar als directeur, die druk in de weer gingen met het uitwerken van de plannen.

Motto

Het ziet ernaar uit dat de presentatie door het scala van onderwerpen, wijze van vormgeving en algehele opzet een van de origineelste van de laatste jaren zal worden. Als alles inderdaad zo uitgevoerd wordt als in de plannen staat geformuleerd zal voor jaren een aansprekend imago van de Lage Landen in vele geheugens gegrift kunnen worden – van het internationale boekenvakpubliek, van de ‘gewone’ bezoekers en, via het omvangrijke media-apparaat, van geïnteresseerden in de hele wereld.

Welke boodschap staat namelijk centraal? Het motto van de Stichting Frankfurter Buchmesse geeft het aan: Nederland en Vlaanderen midden in de wereld. Aan de hand van dit motto wordt getoond dat Nederland en Vlaanderen al eeuwenlang internationaal georiënteerd zijn.

Dat openheid en oriëntatie op de rest van de wereld een karakteristiek is voor Nederland en Vlaanderen, voortkomend uit de ligging aan de zee en de handel die hieruit voortvloeide. Dat de Nederlandse en Vlaamse cultuur bepaald zijn door deze openheid en het contact met andere culturen.

Dat deze cultuur gekenmerkt wordt door een grote mate van geestelijke vrijheid – vroeger en nu – waardoor Nederland en Vlaanderen een vrijhaven konden worden voor vervolgden en er boeken gepubliceerd konden worden die elders geen kans zouden hebben gekregen: van Descartes tot de Exilliteratur.

Kortom, als het goed werkt zal de wereld zich de Lage Landen bij de Noordzee heugen als een uniek, cultureel buitengewoon interessant stukje van de wereld, een culturele vrijplaats.

Paviljoen

In het paviljoen, waar de centrale tentoonstelling van de manifestatie te zien zal zijn, vormt de taaleenheid van Nederland en Vlaanderen het uitgangspunt. De bovengenoemde openheid van beide landen vormt het centrale thema. Dit thema wordt gevisualiseerd aan de hand van een aantal onderwerpen zoals:

 het Nederlands in de wereld

Getoond zal worden dat de Nederlandse taal, behalve voor Nederland en Vlaanderen, ook voor andere plekken in de wereld van belang is of was. Hier wordt ook aandacht besteed aan Suriname, Aruba  en de Nederlandse Antillen. Auteurs uit deze landen zullen voorlezen en in panels optreden. Aan de andere talen die op het Nederlands grondgebeid worden gesproken, het Fries en het Papiaments en aan het Zuidafrikaans als dochtertaal van het Nederlands, wordt aandacht besteed.

Nederland en Vlaanderen als literaire vrijhaven

Aanschouwelijk zal worden gemaakt dat in de Gouden Eeuw Nederlandse steden – en speciaal Amsterdam – vrijhavens op geestelijk gebied vormden; dat Brussel in de 19e eeuw een trefpunt van intellectueel verkeer was en dat Nederland in de dertiger jaren van deze eeuw een toevluchtsoord was voor Duitse schrijvers die in eigen land vervolgd werden.

Boekdrukkunst

Er wordt aandacht besteed aan de boekdrukkunst door de eeuwen heen, in steden als Antwerpen, Leiden, Amsterdam en Leuven.

De hedendaagse boekproductie

Ook de hedendaagse boekproductie komt aan de orde. Aandacht wordt besteed aan het educatieve boek, het wetenschappelijke boek, het kinder- en jeugdboek, de bellettrie, de non-fictie, het kunstboek en de strip.

Daarnaast vindt er in een aangrenzende zaal van het paviljoen een reeks van forumdiscussies en panels plaats over thema’s als: Europese samenwerking in leesbevordering; cultuur- en taalpolitiek; prestaties van auteurs in Nederland en Vlaanderen en de verhouding van de Nederlandse literatuur ten opzichte van andere literaturen.

In samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond en de Vereniging voor uitgevers van Nederlandstalige Boeken is er in het paviljoen zelf een aantal bijeenkomsten georganiseerd over auteursrecht, het wetenschappelijke, het educatieve en het kinder- en jeugdboek.

Nederlands Slaapkamerkoor

Bij de Stiftung Buchkunst in Hal 1 vindt een tentoonstelling plaats van de best verzorgde boeken van de laatste zes jaar uit Nederland en Vlaanderen. Deze expositie is gebaseerd op de jaarlijkse expositie ‘De 50 best verzorgde boeken’ in het Stedelijk Museum in Amsterdam en de ingezonden boeken voor de Vlaamse Plantin-Moretus-Prijs.

Op het beursterrein zal een bibliotrailer staan waarin een overzicht van het bibliotheekwerk in Nederland en Vlaanderen te zien zal zijn. De trailer wordt ingericht door het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum.

Voorts vindt er op 7 oktober een symposium voor bibliothecarissen en uitgevers plaats, waarbij sprekers uit Duitsland, Nederland en Vlaanderen zich buigen over de samenwerking tussen bibliotheken en uitgeverijen.

Dit symposium is georganiseerd door de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen, in nauwe samenwerking met de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen en zusterorganisaties in Duitsland.

Voor een muzikale verrassing zal op 8, 9 en 10 oktober gezorgd worden door het Ricciotti Ensemble en het Nederlands Slaapkamerkoor die een theatraal concert zullen brengen.

Ebene Erhebungen

Op 6 oktober vindt buiten het beursterrein in alle zalen van de Alte Oper de grootste iteraire manifestatie plaats. De titel van deze manifestatie, Ebene Erhebungen,  is een woordspel. Letterlijk betekent zij ‘vlakten en toppen’, maar ook ‘platte pieken’ en hier wordt getoond welke ‘uitstekende’ culturele prestaties de Lage landen kunnen leveren.

Optredens worden onder meer verzorgd door Hugo Claus, Hella Haasse, Judith Herzberg, de Fries Tsjebbe Hettinga, Leonard Nolens, Monica van Paemel, Jean-Pierre Rawie en uiteraard de in Duitsland zeer beroemde Nooteboom en Mulisch.

Andere culturele manifestaties

In een aantal musea van Frankfurt zal werk van Nederlandse en Vlaamse kunstenaars geëxposeerd worden; er komt veel muziek, dans en theater naar Frankfurt. Er komen tentoonstellingen over fotografie, architectuur, grafisch design, conceptuele kunst, keramiek en joodse stadswijken.

In samenwerking met het Frankfurtse Filmmusuem worden gedurende het jaar 1993 zogeheten Exilfilms (in Nederland in de dertiger jaren gemaakt door uit Duitsland gevluchte producenten / regisseurs / acteurs) en hedendaagse Nederlandse en Vlaamse films getoond.

In een reeks van steden zullen literaire manifestaties waarbij de Nederlandstalige literatuur centraal staat, plaatsvinden, en dit niet alleen binnen de Duitse grenzen, maar ook in Wenen en Zürich.

Publicaties

 De keuze van de Stichting voor een sober publicatiebeleid heeft niet verhinderd dat er enige opmerkelijke publicaties zullen verschijnen. Zo zal aan iedere beursbezoeker een tweetalige Schwerpunktzeitung worden verstrekt met veel aandacht voor het roemrijke verleden van het Nederlandstalige boek en de hedendaagse stand van zaken op het gehele terrein van het boekenvak in Nederland en Vlaanderen.

Om bezoekers inzicht te geven in de Nederlandse taal wordt een door de Stichting Ons Erfdeel over dit onderwerp samengesteld boekje verspreid.

Voorts verschijnt onder redactie van Frank Ligtvoet en Marcel van Nieuwenborgh een almanak over de Nederlandstalige literatuur met biografieën van de 120 belangrijkste Nederlandstalige auteurs van de 20e eeuw; een complete bibliografie van hun in het Duits vertaalde titels en een reeks essays over de Nederlandstalige literatuurgeschiedenis en de huidige literaire situatie in Nederland en Vlaanderen.

Er verschijnt een Who is who van de (reeds langer in et buitenland succesvolle) Nederlandstalige kinderliteratuur. Naast enige essays bevat de publicatie informatie over zo’n 150 auteurs. En onder de titel Theater am Meer zal een bloemlezing van teksten van belangrijke Nederlandstalige toneelschrijvers verschijnen.

Vertalingen van Nederlandstalig literair werk

De internationale uitgeverswereld, en met name de Duitstalige, blijkt nu reeds opmerkelijk geanticipeerd te hebben op de Nederlands / Vlaamse presentatie. Iedere belangrijke ( en ook iedere minder belangrijke)  Duitse uitgeverij heeft op het punt van het vertaalde literaire werk haar beschikbare krachten gezet op de vertaling van de Nederlandstalige literatuur.

Maar liefst een kleine 100 literaire werken uit de Nederlanden zullen vertaald in het Duits op de Buchmesse gepresenteerd kunnen worden. Het succes op de Duitse markt van Nooteboom en recent van Mulisch, wiens Entdeckung des Himmels allerwegen geprezen wordt, heeft hierbij zonder twijfel als het onzichtbare onmisbare steuntje in de rug gewerkt.

Maar ook in de Engelse, de Franse, de Italiaanse, de Spaanse en de Scandinavische talen is er sprake van een buitenproportionele vertaling van Nederlandstalig literair werk.

Conclusie

Gezien het bovenstaande lijkt het geen boude bewering te stellen dat de Nederlands / Vlaamse presentatie op de Frankfurter Buchmesse een reeks van gunstige effecten zal veroorzaken. Ik wijs daarbij op:

• de grote belangstelling voor de Nederlandstalige literatuur in het buitenland, die naar verwachting van structurele aard zal zijn.

• de gezamenlijke aanpak van een groot project door Nederland en Vlaanderen samen, waarvan nu reeds wordt gezegd dat deze voor herhaling vatbaar is.

• het weer in het centrum van de aandacht staan van het internationale cultuurbeleid in Nederland en Vlaanderen waarbij er een reëlere inschatting dan voorheen lijkt te zijn over de richting waarin dat beleid moet worden vormgegeven.

Gezien het bovenstaande lijkt me de uitspraak van de vice-voorzitter van de Stichting Frankfurter Buchmesse, de Vlaamse ex-senator Guido Verhaegen, dat de presentatie een veelvoud zal opbrengen van de initiële investering, geen promotionele peptalk. Op de langere termijn zal het initiatief macro-economisch zijn centen en franken dubbel en dwars opbrengen.

Tags

Reageren