Rembrandt, Geertje en Gouda

Wat maar weinige weten is dat Gouda ook met Rembrandt te maken heeft gehad, al is de schilder zelf waarschijnlijk nooit langsgeweest.Toen Saskia, de vrouw van Rembrandt overleed in 1642, nam de schilder een huishoudster en verzorgster voor zijn zoon Titus in huis, Geertje Dircks. Geertje was de weduwe van de scheepstrompetter Abraham Claeszoon uit Hoorn. Geertje werd al gauw meer dan alleen de huishoudster. Ze kreeg een aantal van de juwelen van Saskia en verwachtte van Rembrandt dat hij wel met haar zou trouwen. Maar dat was de schilder niet van plan. Hij had intussen al een oogje op een nieuwe dame, Hendrickje Stoffels.

Geertje vertrekt in 1649 uit het huis van Rembrandt en vervalt al gauw tot armoede. Ze daagt Rembrandt daarom voor de commissie van huwelijkse zaken in Amsterdam en eist geld van hem vanwege gedane trouwbeloften. Rembrandt wil wel schikken en doet een voorstel tot alimentatie, vastgelegd bij een notaris. Geertje wil echter meer en de commissie bemiddelt uiteindelijk bij dit conflict. Rembrandt hoeft niet met haar te trouwen, maar moet wel (een veel hogere dan door hem was voorgesteld) alimentatie betalen.

Een jaar later, in 1650, krijgt Rembrandt het echter voor elkaar om in overleg met haar familie, Geertje te laten opsluiten in het tuchthuis in Gouda (in het oude Catharinaklooster aan de Groeneweg (op de plek van de huidige Casimirschool). Geertje zou zich niet netjes hebben gedragen en werd beschouwd als een gevaar voor een deugdzame samenleving. Ze blijft daar vijf jaar opgesloten. Waarom Gouda werd uitgekozen als 'ballingsoord' is niet bekend. Het tuchthuis is Gouda was in 1610 wel speciaal gesticht voor dronken en ontuchtige vrouwen, maar al gauw werden er ook mannen opgesloten. In het tuchthuis bevonden zich twee categorieen tuchtelingen. Sommigen werden opgesloten op basis van een vonnis van de schepenen. Anderen werden opgenomen op verzoek van familie of voogden, die daarvoor een bijdrage moesten betalen. Geertje was blijkbaar een dergelijk geval.

Hoe Geertje die jaren heeft doorgebracht in het tuchthuis, weten we niet. Ze zal het er niet gemakkelijk hebben gehad. Het leven in het tuchthuis betekende hard werken.De lichamelijke arbeid in het tuchthuis werd gezien als een goede manier om weer op het rechte pad te komen.

Uiteindelijk weet Geertje met behulp van een vriendin na vijf jaar ontslagen te worden. Dit feit staat geregistreerd in het Kamerboek van Gouda (de besluiten van de stadsbestuurders):
de leste mei 1655 … Geertge Dirx is ontslaegen uit het tuchthuijs.

Deze bron is tot nog toe het enige gevonden schriftelijke bewijs van het verblijf van Geertje in Gouda. Het archief van het tuchthuis is slechts fragmentarisch bewaard gebleven en ook in de oude stadsarchieven is niets teruggevonden. Haar familie of Rembrandt heeft een vergoeding voor haar betaald, maar ook de financiele administratie geeft daarover geen duidelijkheid. Geertje overlijdt in ieder geval een jaar later in Edam. Veel alimentatie heeft Rembrandt dus niet meer hoeven te betalen….

Het bestaan van Geertje was wel bekend, maar het hele verhaal is pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw uitgezocht door de toen gepensioneerde adjunct-bibliothecaris van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam, mr. H.F. Wijnman. Zijn correspondentie met de toenmalige archivaris van Gouda, mr. J.E.J. Geselschap, over dit onderwerp is ook in het Streekarchief bewaard.

Tags

Reageren