Wie waren de 1.004 militairen in de Beemster?

Helaas bevatten de archieven van het Departement van Oorlog geen lijsten van militairen die tijdens de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog in de vele forten van ons land gediend hebben. Dat er onlangs lijsten van militairen in een ander archief zijn opgedoken is dan ook uniek te noemen.

Volgens de Kieswet 1896 hadden militairen "in garnizoen" beneden de rang van officier geen kiesrecht en stemplicht. Daarom moesten er lijsten opgesteld worden van militairen die NIET mochten stemmen. Dergelijke lijsten zijn aangetroffen in een archief van de gemeente Beemster bij het Waterlands Archief (NL-PmWA_0132; 230).
De vijf forten in de Beemster behoren tot de Stelling van Amsterdam en zijn: Fort benoorden Purmerend, Fort aan de Nekkerweg, Fort aan de Middenweg, Fort aan de Jisperweg en Fort bij Spijkerboor.

Door een vrijwilliger van het Waterlands Archief zijn de gegevens digitaal ingevoerd. Deze informatie van 1.039 vermeldingen van militairen is door ons in een database geïmporteerd en hierdoor is semi-automatisch zoeken mogelijk. Dat wil zeggen dat zonder namen e.d. in te typen, direct in websites gezocht kan worden naar personen, zoals Google Search en WieWasWie.nl.
De digitale lijsten bevatte dubbele vermeldingen van militairen die overgeplaatst waren naar een van de andere vijf forten of door typefouten in de naam. Na opschonen en combineren bleven er uiteindelijk 1.004 unieke personen over.

Volgens de Bezettingsstaat 1913-1914 zouden er 18 officieren, 71 onderofficieren en 1.135 manschappen in de vijf forten gelegerd moeten zijn geweest. In totaal zijn dat 1.224 militairen zodat de 1.004 bekende namen 82% betreft.
Het maakt goed zichtbaar dat in de forten vooral oudere lichtingen zaten. Gemiddeld waren ze 30 jaar oud met de jongste 24 jaar en de oudsten 39 jaar. Destijds was een man dienstplichtig (militie en landweer) van 18 tot 40 jaar.

Van 'bekende Nederlanders' was van cineast en cartoonist Leendert Jurriaan Jordaan al bekend dat hij op Fort bij Spijkerboor had gediend en hij staat keurig op de lijst. Nieuw is de Amsterdamse School architect-ontwerper Joseph Crouwel(l), hij blijkt gediend te hebben op Fort aan de Nekkerweg.
Jan Jacob Grootmeijer speelde van 1 december 1910 tot 30 juni 1920 als aanvaller bij voetbalclub Ajax, behalve tijdens zijn mobilisatie op Fort aan de Middenweg natuurlijk. Tegelijkertijd zat op hetzelfde fort Paul Peter Henri Huf, hij werd een bekend acteur, de Amsterdamse Sinterklaas en vader van fotograaf Paul Huf (1924-2002).

Als de militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog met een leeftijd van 25-40 jaar tot de oudere lichtingen behoorden dan waren ze tijdens de Tweede Wereldoorlog op een leeftijd dat ze niet meer in dienst zaten.
In de lijst 'Vreemde Krijgsdienst & Verlies van het Nederlanderschap' en de website 'Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V.' is niemand aangetroffen. Er werd ook niemand op de Japanse interneringskaarten gevonden.
Één persoon werd op de websites 'Erelijst Gevallenen 1940-1945' en Oorlogsgravenstichting gevonden, namelijk vertegenwoordiger Jacobus Adrianus Lotgering (Fort aan de Middenweg). Samen met 31 personen van een verzetsgroep werd hij op 4 juni 1943 in Berlijn gefusilleerd, 57 jaar oud.
Ook het 'Archief van de Gemeente Arbeidsbeurs Tewerkgestelden 40-45' van het Stadsarchief Amsterdam kan digitaal doorzocht worden. Alhoewel het alleen informatie over Amsterdammers bevat, daar woonde wel het merendeel van onze militairen en werden drie personen gevonden.
Christiaan Voskuilen (Fort bij Spijkerboor), werd slachtoffer van het derde bombardement op de Fokker-fabrieken in Amsterdam-Noord van 25 juli 1943. En Peter Burgers (Fort bij Spijkerboor) overleed op 3 december 1944 in Nijmegen toen die plaats in de frontlijn lag.

In totaal werden 40 militairen gevonden op de website Joods Monument en nog eens zes op de website van de Oorlogsgravenstichting. Het merendeel is in 1942-1943, via Kamp Westerbork, naar Auschwitz en later Sobibór getransporteerd.
Een uitzondering is Coenraad van Es (*18-11-1886 Amsterdam, Fort bij Spijkerboor) omdat hij als enige veel later dan de anderen werd afgevoerd naar een heel ander concentratiekamp. Het is waarschijnlijk dat ze anderhalf jaar ondergedoken hebben gezeten.
Bizar dat mannen die in de Eerste Wereldoorlog bijdroegen aan de veiligheid van Nederland, op deze heftige manier met hun Joodse lotgenoten hun leven verloren tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Uit diverse bronnen is inmiddels de informatie van 105 graven van de militairen (10%) achterhaald. Deze liggen op 58 begraafplaatsen in tien provincies. Het bestaan van 21 graven is inmiddels recent door vrijwilligers vastgesteld. Van 58 graven is nog onvoldoende zekerheid of ze er nog zijn. In ieder geval zijn 26 van de achterhaalde graven geruimd.

De belangrijkste vraag die uit dit verhaal voortkomt is toch wel: zijn er in archieven van andere gemeenten soortgelijke lijsten aanwezig? Dat zullen we moeten afwachten maar er zijn nog veel niet of onvolledig geïnventariseerde archieven.
Om iedereen de gelegenheid te geven om te zien of een voorvader op de lijst voorkomt, wordt een deel van de informatie als Open Data beschikbaar gesteld. Als iemand meer gegevens wil raadplegen en aanvullen dan is hij/zij van harte welkom om contact op te nemen. 

Als u een fort bezoekt, denkt u vanaf nu ook even aan de mannen die er ooit gelegerd waren?

Volledige Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam 445