Fort Dudok

Hoe een wereldberoemde architect zijn sporen achterliet in het linielandschap.

Voor  een enthousiast liefhebber van monumenten, erfgoed en architectuur(historie)  zoals ik is de jaarlijkse Open Monumentendag altijd een feestje. Afgelopen jaar was de gerestaureerde Stadsschouwburg in mijn stad Utrecht te bezoeken. Een iconisch gebouw, een opvallend gebouw en vooral een erg fraai gebouw. ‘Onze’ Dudok is het en het was een hoogtepuntje van de dag om nu ook eens het hele gebouw op een andere manier dan tijdens een voorstelling te beleven en de prachtige verhalen van de rondleiders aan te horen. Willem Marinus Dudok, die architect met een naam die net zo mooi is als het erfgoed wat hij heeft achtergelaten….

Officier der Genie W.M. Dudok, fort bouwmeester
Dudok heeft meer erfgoed achtergelaten dan de bekende gebouwen die we allemaal kennen, de toen nog piepjonge Willem heeft ook zijn stempel gedrukt op het bijzondere militaire erfgoed dat ons land rijk is. Die sporen zijn nog duidelijk te zien in het linielandschap.
Even terug naar het begin. Willem Dudok werd in 1884 geboren in Amsterdam. Na de HBS (die hij overigens niet afmaakte) vertrok hij naar de cadettenschool in Alkmaar waar hij zijn militaire vorming kreeg. Vervolgens ging hij studeren aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda waar hij een opleiding volgde tot genieofficier. In 1905 studeerde hij af als 2e luitenant der genie, en werd geplaatst bij de telegrafistendienst van het regiment genietroepen in Utrecht waar hij in 1907 promoveerde tot 1e luitenant.
Ondertussen had Dudok één grote hobby, en dat was het ontwerpen van gebouwen. Dat deed hij in zijn vrije tijd, noem het maar een passie. Dudoks leermeester op de KMA had hem al eens een gouden toekomst als bouwmeester voorspeld, want op deze militaire academie was het vak bouwkunst verreweg het populairst bij de jonge cadet.
Toen Dudok in 1910 werd overgeplaatst naar de Staf der Genie in Amsterdam begon het interessant te worden m.b.t. Dudok en de linie. Hij was nu Fort bouwmeester en ging zich bemoeien met verschillende forten.

Beton bouwende fortwachter
In de jaren voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ontwierp Dudok een kazernegebouw in Den Helder, wat (helaas) niet meer bestaat. Maar hij werd ook betrokken bij fortenbouw, specifiek het ontwerpen van de bomvrije gebouwen van het Fort aan de Drecht, het Fort bij Uithoorn, en het Fort Waver-Amstel. Hier maakte hij kennis met het nieuwe bouwmateriaal beton en dat zien we natuurlijk helemaal terug in zijn verdere carrière waarin het Nieuwe Bouwen, waarbij veel gebruik wordt gemaakt van beton, centraal staat.
Nadat Dudok inmiddels getrouwd was in 1911 heeft hij zelfs nog een tijdje met zijn vrouw en eerste kind in de fortwachterswoning bij het Fort aan de Middenweg gewoond. Je zou kunnen zeggen dat hij dus zelfs letterlijk deel uit heeft gemaakt van het linielandschap. Hij bouwde aan forten maar hij kon er zijn ei niet in kwijt, er broeide veel meer bij de talentvolle Dudok. Een mooi citaat uit het  boek ‘Dudok’ van Annette Koenders en Arie den Dikken: “Wij trouwden in 1911, ik bouwde toen een fort in de buurt van Amsterdam, technisch wel interessant maar het bevredigde mij niet. Ik bevredigde mijn lust tot architectuur door het maken van studieontwerpen, die ik besprak met Berlage, voor wie ik grote eerbied had.” En ja, Dudok en Berlage, daar kon alleen maar nog veel meer moois uit voortkomen….

Van ‘militair’ naar ‘burgerlijk’
In 1913 was Dudok inmiddels  eervol ontslagen uit het leger en hij werd aangesteld bij Gemeentewerken in Leiden als adjunct-directeur waar hij in korte tijd een aantal gebouwen en bruggen heeft ontworpen. In 1915 werd hij al directeur gemeentewerken van de gemeente Hilversum. Je zou kunnen zeggen dat de rest geschiedenis is.
Niet helemaal, want ondertussen vond er natuurlijk de grote mobilisatie plaats, en officier der Genie W.M. Dudok werd ook gemobiliseerd en keerde dus tijdelijk terug bij de genie. Hier zijn nog een aantal foto's van  bewaard gebleven, waaronder de getoonde groepsfoto. Hij heeft in ieder geval in 1915-1916 gewerkt bij de Dienst Draadloze Telegrafie der marine op het Marine etablissement Amsterdam. Recent archiefonderzoek toont aan dat hij na zijn ontslag in 1913 aanbleef als reserve-officier tot 1928 en keerde in de tussenliggende jaren af en toe terug voor herhalingsoefeningen. In 1929 kreeg Dudok 'definitief' eervol ontslag uit militaire dienst.
De rest van Dudok’s carrière is geschiedenis, en wat voor een. Hij ontwierp vele gebouwen, niet alleen voor en in de gemeente Hilversum maar ook in den lande. Hij hield namelijk zijn eigen architectenbureau aan waardoor hij ook opdrachten buiten die gemeente kon aannemen.

Bijzonder uitstapje
En daar zit toch nog een heel mooi ‘uitstapje’ naar de linie tussen. In 1921 ontwierp hij een aantal prachtige kringenwetwoningen in Naarden. Deze mooie ‘wooningen voor den middenstand’, Rijksmonumenten, zijn van hout en hebben helemaal niets met beton te maken. Een heel bijzonder uitstapje dus voor Dudok, zowel naar zijn militaire verleden en zonder gebruik van beton….

 Bron: o.a. René Ros / www.stelling-amsterdam.nl

Circa:
Nee

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0

Reacties

Zie ook: http://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/dudok/ Recent archiefonderzoek toont aan dat hij na zijn ontslag in 1913 aanbleef als reserve-officier tot 1928. Deze en andere info is al toegevoegd aan bovenstaande pagina. Meer informatie en toelichting binnenkort in de nieuwsbrief.
Een andere foto uit 1914 noemt 'Groepsfoto personeel Dienst Draadloze Telegrafie der Marine te Amsterdam', dat was op het latere Marine-etablissement Kattenburg. https://nimh-beeldbank.defensie.nl/memorix/461c060d-8e6c-e40a-a3b2-d7068...
Sorry, foto niet van 1914 maar 1915-196