De oprichting van Maatschappij Felix Meritis

Vanaf halverwege de 18e eeuw schoten Amsterdamse genootschappen als paddenstoelen uit de grond. Het Verlichtingsdenken had wortel geschoten en het wemelde van de literaire en natuurkundige genootschappen en vrijmetselaarsloges. Dit waren bijeenkomsten van mensen uit een internationaal broederschap, dat streefde naar geestelijke en morele verheffing. Kon je geen academische studie betalen, dan was een genootschap de oplossing.

Groepen welgestelde burgers wilden de vooruitgang van de mensheid bevorderen via kunst en wetenschap; terreinen die tot ver in de 19e eeuw onlosmakelijk met elkaar waren verbonden. De stichters van Felix Meritis waren zo’n groep. In 1777 ontstond vanuit het door Willem Writs opgerichte Sapientia et Libertate de Maatschappij Felix Meritis (‘Gelukkig door Verdiensten’). Het genootschap wilde het verstand en de deugd vergroten, de kunsten en wetenschappen beoefenen en op die manier ‘neerlands handel’ stimuleren. Dit gebeurde in vijf departementen: kleine maatschappijtjes met elk hun eigen wetten. In de departementen (Koophandel, Natuurkunde, Tekenkunde, Muziek en later ook Letterkunde) werd hard gewerkt, gedebatteerd, gegeten, gedronken, geëxperimenteerd op alle mogelijke manieren, naar muziek geluisterd en muziek beoefend door de leden.

Een nieuw onderkomen

Felix Meritis bevond zich, na verhuizing vanaf de Leliegracht, in een pand aan de Fluweelen Burgwal (nu Oudezijds Voorburgwal 239).Het pand lag naast het Athenaeum Illustre, de voorganger van de huidige Universiteit van Amsterdam. Met het Athenaeum ontstond een hechte relatie en hoogleraren spraken geregeld bij Felix Meritis. Dankzij docenten als Jan Hendrik van Swinden (1746-1823) ontwikkelde Felix Meritis zich niet alleen tot literaire club, concertgebouw en tekenacademie, maar ook tot een soort Volksuniversiteit voor rijke burgers.

Het aantal leden van Felix Meritis groeide explosief. Ervan overtuigd dat het genootschap zou blijven groeien, besloot het bestuur dat het tijd was voor de bouw van een eigen pand. Er werd een omstreden prijsvraag uitgeschreven, waarbij Jacob Otten Husly als winnaar uit de bus kwam. In 1788 opende het neoclassicistische pand aan de Keizersgracht haar deuren. Nog nooit had een genootschap zo’n prestigieus eigen onderkomen laten bouwen. Het gebouw werd zelfs in één adem genoemd met het Koninklijk Paleis Amsterdam.

Tempel der Verlichting

Eind 18e eeuw was Felix Meritis het belangrijkste culturele bolwerk van Amsterdam. Bij de eeuwwisseling telde het genootschap maarliefst 542 leden. Dat had te maken met de zogenaamde orangistische contrarevolutie. Bij deze revolutie sloeg de koning van Pruisen de patriottenopstand met geweld neer en herstelde de positie van stadhouder Willem V. Felix Meritis deelde in de feestvreugde toen Franse troepen en gevluchte patriotten in 1795 Amsterdam binnentrokken; waarschijnlijk hadden veel patriotten hun toevlucht gezocht in Felix Meritis.

Wat begon met een groep van veertig gegoede burgers, groeide uit tot een Tempel der Verlichting. Gedurende de 19e eeuw zou Maatschappij Felix Meritis zich blijven inzetten voor de kunsten en de wetenschap, waarbij een bijzondere rol was weggelegd voor het departement van Muziek en de sterrenkundige activiteiten in het speciaal daarvoor ontworpen Observatorium.

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0