Inleiding
In 1868 door de architect G.B. Salm in eclectische stijl in opdracht van Natura Artis Magistra ontworpen KANTOORGEBOUW(2), de zogenaamde 'Ledenlokalen' en hoofdgebouw van Artis-complex. In latere tijd deed het gebouw dienst als zoölogisch museum. Het gebouw bevindt zich in de ZW-hoek van het Artiscomplex, gelegen aan het kruispunt Plantage Kerklaan en Plantage Middenlaan. Van 1941 tot 1968 was het gebouw in gebruik als bevolkingsregister; bij de aanslag door de verzetsgroep van Gerrit van der Veen in 1943 verloor het gebouw de bovenverdieping.
Omschrijving
Het gebouw bestaat uit twee rechthoekige, in baksteen opgetrokken paviljoens, die met elkaar verbonden zijn door een lagere galerij. Aan de tuinzijde konden de ramen en deuren worden opengezet. De beide paviljoens hebben een souterrain met daarboven twee bouwlagen en een schilddak met pannen, kepers en pirons. De voorgevel is drie-, de zijgevel vijf raamtraveeën breed. De twee bouwlagen zijn gescheiden door een geprofileerde lijst. Op de hoeken bevinden zichgepleisterde pilasters die over de begane grond geblokt zijn. Op de verdieping is het middenraam zowel in de voorgevel als in de zijgevel voorzien van ornamenten in klassieke trant. Op de bel-étage wordt het metselwerk afgewisseld met gemetselde banden in gele baksteenlagen. Gekorniste kroonlijst met onbewerkt fries en met klossen bij de kapitelen van de hoekpilasters. De galerij heeft benevens een risalerende ingangspartij tien brede en twee smallere traveeën. De gevel is vertikaal geleed door gepleisterde pilasters onder een dito lijst met een fries met witgeschilderde panelen met diamantkoppen. Boven de pilasters grotere witgeschilderde diamantkoppen. Gelede vensters en halfronde stoep met drie treden. Aan de tuinzijde bevindt zich een veranda. Gevels deels op gemetselde voeting met rode en gele baksteen in geometrische motieven. Hierop hoge en brede en gelede vensters. Geheel onder een lessenaarsdak met flauwe helling en met bitumineuze dekking. Aan de linkerzijde hebben de vensters nog de vertikaal gelede bovenlichten met afgeronde hoeken. Sierlijke houten stijlen met profileringen en met korbeelstukken en balkeinden bij het brede overstek. Eenvoudige windveren. Zowel links als rechts brede en hoge meervoudig gelede toegangsdeuren. In het midden een tweetal rechthoekige uitbouwen met gelede toegangsdeuren en vensters en met verhoogde daklijst op korbelen en met witgeschilderde geprofileerde opbouw.
In het interieur van het paviljoen aan de linkerzijde is nog het oorspronkelijke trappenhuis met lambrizering aanwezig.
Waardering
Kantoorgebouw, zogenaamd 'Ledenlokaal' in eclectische stijl uit 1868 van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde en als historisch-functioneel onderdeel van het Artis-complex. Tevens van belang wegens de geschiedkundige herinnering aan de verzetsdaad uit de Tweede Wereldoorlog.
Architect G.B. Salm was geruime tijd aan Artis verbonden. Hij ontwierp de roofdierengalerij (1859, verbouwd 1930 en 1975) en het nieuwe sociëteitsgebouw (Plantage Kerklaan 36-40; 1869-'71). Dit inmiddels sterk gewijzigde, wit gepleisterde gebouw met hoekpaviljoens heeft van 1941 tot 1968 het bevolkingsregister gehuisvest en is tegenwoordig als café annex tv-studio in gebruik. Van de hand van Salm is verder de voorm. bibliotheek (Plantage Middenlaan 45; 1867-'68), een eclectisch gebouw met neoclassicistische elementen, opgetrokken in gele en rode baksteen. De twaalf dieren-sgraffito's zijn uit 1952 (J. Groenestein). De begane grond was tot 1920 deels als zebrastal in gebruik en tot 1989 als nachtdierenverblijf. De verdieping was van 1894 tot 1965 ingericht als faunamuseum met opgezette dieren. Het aquariumgebouw (Plantage Middenlaan 53; 1881-'82), door G.B. en A. Salm ontworpen in neoclassicistische stijl, heeft in het midden een corinthisch tempelfront en tegen de oostgevel een rond auditorium met koepeldak (tegenwoordig diorama). Verder ontwierpen zij de houten magazijnen en werkplaatsen (Plantage Muidergracht 32-40; 1875-'90) in chaletstijl met pseudo-vakwerk. Het voorm. Ethnografisch museum (Plantage Doklaan 44; 1886), een eclectisch ontwerp van A.L. van Gendt, werd door B.J. Ouëndag verbouwd tot Zoölogisch Laboratorium (1923). Tegenwoordig bevinden zich hier op de verdiepingen diverse kantoren en het Artis-atelier en op de begane grond een nachtdierenverblijf en runderstallen. Bijzondere dierenverblijven zijn onder meer de houten giraffenstal in chaletstijl (1863), de fazanterieën Oude Kweek en Nieuwe Kweek (1872 en 1888), het Minangkabauhuis (1916) - gebouwd als onderkomen voor kleine hoefdieren naar voorbeeld van de inheemse huizen op Sumatra - en de voorm. zebrastal (circa 1920). Het huidige apenhuis (1909, B.J. Ouëndag) is een bakstenen gebouw in traditionalistische vormen met boven beide toegangen een tegeltableau. De uilenruine (1921) kwam tot stand naar plannen van dr. A.F.J. Portielje. Het als leeuwenverblijf aangelegde Kerbertterras (1927) is genoemd naar dr. C. Kerbert, de tweede directeur van Artis (1890 tot 1927).
