De Plofsluis bij Nieuwegein

Horizontal tabs

Beschrijving

Het graven van het Amsterdam-Rijnkanaal begon in 1934. Men zocht naar een oplossing voor een hiaat in de Nieuwe Hollandse Waterlinie die aan de ene kant het scheepvaartverkeer niet zou hinderen en aan de andere kant het kanaal snel zou kunnen afsluiten.    

De ingenieurs van Rijkswaterstaat pijnigden eind jaren dertig hun hersens hoe dat het bet best zou kunnen. Er kwamen verschillende plannen op tafel. Zo werd er een keersluis overwogen met zware valdeuren van beton. Deze deuren hingen boven het kanaal en ze konden in het kanaal zakken als dat nodig zou zijn. Het plan haalde het niet, want de deuren zouden onbruikbaar zijn als er een schip ondergezonken zou liggen.  

Fascinerend idee

En ook een plan om grote hoeveelheden zand op te slaan naast het kanaal en dat in geval van nood met spuitinstallaties in het kanaal te spuiten, werd niet uitgevoerd. Te gecompliceerd. Het plan dat het uiteindelijk wel zou halen, werd bedacht door de ingenieur Constant Lambrechtsen van Ritthem. Zijn idee was fascinerender dan alle andere plannen.

Direct achter de Overeindse brug bij Nieuwegein ligt, over de volledige breedte van het kanaal, een massief blok beton dat steunt op massief betonnen landhoofden. Het lijkt op een tunnelbak, en het lijkt ook op een bunker die bestand is tegen de sterkste bommen. Precies op deze plek werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie afgedekt.

Boem!

Lambrechtsen van Ritthem had een betonnen blok over het kanaal ontworpen  dat niet massief was. Het was een holle bak die in lengterichting opgedeeld was in langwerpige compartimenten. Elk van de vijf compartimenten kon worden volgestort met puin of zand. Rukten de vijandige troepen op richting de Randstad, dan zouden militairen zich naar de bak spoeden met een grote hoeveelheid springstof. Ze betraden het bouwwerk door een dikke stalen deur, kropen door de betonnen buizen die door elk compartiment liepen en legden om de paar meter explosieven.

Vervolgens maakten de mannen zich uit de voeten en lieten ze de boel ontploffen. Boem! Met een paar knallen sloegen de vloeren uit de compartimenten, waardoor het puin in het water donderde. Dat puin, 40.000 ton, vormde in een oogwenk een dam die het kanaal afsloot, zodat de waterlinie onderwater gezet kon worden.

Militaire twijfels

De Randstad was dan veilig. Mede dankzij deze plofsluis, een bouwwerk waarvan nergens een tweede bestaat. Toen Lambrechtsen van Ritthem het idee voor de ontploffende sluis opperde werd het direct goed ontvangen. Er waren alleen nog wat twijfels van militaire zijde. Zou de zanddam bijvoorbeeld niet door de golfslag worden weggeslagen?   

Maar hiervoor kwam snel een oplossing. In het bovenste deel van de compartimenten zou stortsteen komen, zwaarder puin waarmee de zanddam zou worden bekleed. Ook werd besloten om onder de plofsluis reguliere sluisdeuren te maken die het water alvast tegenhielden. Zo kon het nieuwe kanaal bij dreiging ook tijdelijk worden afgesloten voor alle scheepvaart, zonder dat ze de hele boel meteen laten exploderen.  

Overbodig

De bouw van de Plofsluis begon in 1937. Maar toen Hitlers leger Nederland in 1940 binnentrok, was hij nog niet af. Pas in 1942 werd de sluis voltooid, met hulp van de Duitse bezetter die hoopte zo het nieuw verworven land te kunnen beschermen. Daarnaast werden vier gietstalen koepelkazematten gebouwd ter verdediging. Maar dat bleek nooit nodig te zijn geweest.  

De Nieuwe Hollandse Waterlinie was overbodig geworden door de voortschrijdende techniek. Als hij wilde, kon de vijand toch aan de overkant komen. Voor bommenwerpers was een plasje water geen barrière van betekenis. En dus lag hij daar maar, die rare plofsluis, als een rotsvaste herinnering aan het plan dat al verouderd was toen de bouw begon.

Slopen?

Even was er sprake van dat het bouwwerk gesloopt zou worden. De sluis bleek een sta-in-de-weg voor de scheepvaart. Rijkswaterstaat berekende aan het begin van de jaren tachtig hoeveel het zou kosten om het bouwwerk weer af te breken. Dat viel tegen. Het was onbetaalbaar om die duizenden tonnen beton te verwijderen.

Dus werd er voor een eenvoudiger oplossing gekozen: het Amsterdam-Rijnkanaal moest dan maar om het beton heen. Vanaf dat moment eindigt de plofsluis op een eiland. Daarmee was hij definitief nutteloos geworden. Al blies je hem op, het kanaal zou je nooit afsluiten.

Nieuwe functie

Jarenlang werd de plofsluis gebruikt voor de opslag van vervuilde grond van de gasfabriek in IJsselstein, maar in 1977 kreeg het bouwwerk een nieuwe functie. De plofsluis werd thuisbasis van de schietvereniging Ultrajectum. In de langwerpige compartimenten vond de vereniging de ideale plek voor een overdekte schietbaan.

Met een fietsbrug is in 2015  de traditionele Oost-West verbinding tussen Montfoort en Zeist weer hersteld. Daarmee is de oostkant van de Plofsluis, met Kasteel Heemstede en de Golfbaan, weer beter bereikbaar. En dat geldt ook voor de andere kant, met Fort Jutphaas en Fort Vreeswijk. Er zijn plannen om met de Plofsluis meer te gaan doen. Hij is uniek in de wereld. Het idee is om het te gaan etaleren als prestigeobjecten van de Waterlinie.

Bronnen:

http://encyclopedie-van-de-waterlinie.123website.nl/
http://natuurkwartier.nl/sjablonen/1/infotype/funcolumn/item/view.asp?objectID=29165
• Quest, juli 2011, artikel van Rik Kuiper
http://www.nieuwegein.nl/plofsluis
http://www.usine-utrecht.nl/heemstederbrug-plofsluis-nieuwegein/ 

 

 

 

  


 

 

  

Adres

Vuilcopsekanaaldijk 1
3439 LT Nieuwegein

Facilities

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0