Het dorp Farmsum, vroeger ook Fermesheim, Fermeshen, Fermsum, Farmesum, Fretmarashem, Fermesum, Fermeshem, Fermesen, Fijrmesen, Fertmereshem en in de streek zelf meestal Fermpsum of Faarmsom genoemd, was een oud en belangrijk kerkdorp waartoe kerkelijk ook de gehuchten Geefsweer, Amsweer, Tuikwerd, Schaapbulten en Ideweer gerekend werden. Het laatste viel na 1811 onder Meedhuizen.
Omstreeks 1415 had Farmsum een haven de Farmsumers dreven handel op o.a. Hamburg. Ca. 1540 is Farmsum een groot bloeiend dorp met kooplieden en neringdoenden, dat in 1577 een waag kreeg. Farmsum ligt dichtbij Delfzijl, wat voor de Fransen aanleiding was om in 1812 niet alleen Delfzijl maar ook Farmsum te versterken en met batterijen te omgeven. In 1814 had het beleg van Delfzijl tot gevolg dat de omgeving en ook het dorp Farmsum, in de behoeften van de Fransen moest voorzien. Gedeelten van Farmsum werden vernield en in brand gestoken en de landerijen van kerk en pastorie liepen beschadigingen op.
Farmsum in de 19e en 20ste eeuw
Na de Franse tijd ontwikkelde Farmsum zich weer tot een bloeiende gemeente, hoewel niet in dezelfde mate en met dezelfde snelheid als Delfzijl, waar het sinds 1811 gemeentelijk toe behoorde. In 1828 bevonden zich in Farmsum een oliemolen, een houtzaagmolen, een tichelwerk, 2 scheepswerven, een pelmolen, een pel- en rogge-molen, een boekweitmolen, een grutterij, een mosterdmolen, een pannebakkerij en 2 steenfabrieken. In 1876 werd het Eemskanaal gegraven. Er kwamen spoorwegverbindingen met Groningen (1884) en Zuidbroek (1910). Voor dit alles moest land worden onteigend, de kerk werd genoodzaakt landerijen te ruilen met of te verkopen aan de provinciale overheid.
De grootste veranderingen dateren echter uit de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Door de industrie breidde Delfzijl zich enorm uit. Delfzijl lag gunstig voor industrie en er was ruimte genoeg voor uitbreiding naar het zuiden en het oosten, waar belangrijke industrieën als AKZO, Aldel en Upjohn zich vestigden. In de 60-er jaren was de kerk deelnemer in de ruilverkavelingen "Weiwerd-Geefsweer" en Opwierde-Amsweer".
Proosdij Farmsum in bezit van de Ripperda’s
Farmsum was een zeer oude proosdij* die met nog 4 proosdijen onder het bisdom Munster viel . De proosdij Farmsum telde 34 kerspelen of parochies met 6800 inwoners. Uniko Ripperda (gestorven 1400), eigenaar en bewoner van de borg te Farmsum, meer bekend als ‘Het Huis te Farmsum’, was proost van Farmsum . Otto IV bisschop van Munster bracht in 1415 de proosdij erfelijk over in het geslacht Ripperda. Proost zijn was van oorsprong een geestelijk ambt, maar het kon door vererving en vervreemding in handen komen van wereldlijken.
De Ripperda's hadden ook de collatierechten** van o.a. Farmsum, Heveskes, Meedhuizen, Oterdum en Weiwerd. Zij hadden in de 15e eeuw geprobeerd het bewijs te leveren voor de rechtmatigheid, van het bezit van deze collatierechten door oorkonden uit 1237 en 1246 over te leggen. Deze oorkonden hielden in dat Bolardus en Hajo Ripperda resp. in 1237 en 1246 door Ludolf bisschop van Munster in het unieke collatierecht van Farmsum, Heveskes, Meedhuizen, Oterdum en Weiwerd waren gesteld omdat volgens verklaring van de ingezetenen de voorouders van de Ripperda's in die plaatsen kerken hadden gesticht.
Ruzie en verkoop van rechten
De genoemde collatierechten bleven enige eeuwen in de familie Ripperda, maar na het overlijden van Hero Maurits Ripperda in 1681, verkocht zijn weduwe Elisabeth Clant de borg met alle rechten. Edzard Rengers van Tuwinga (gestorven 1694) en zijn vrouw Catharina van der Noot van Risoir werden in 1693 eigenaar. Na het overlijden van hun kleinzoon Duco Gerrolt Rengers in 1810 werd de borg door diens dochters in 1811 op afbraak verkocht onder voorbehoud van de collatierechten. Door huwelijk kwamen deze rechten aan Wiardus Hora Siccama van Oosterbroek en na hem aan zijn beide zonen. Zij noemden zich "unicus collator van Farmsum". Zowel in Farmsum als in de andere 4 dorpen gaf de uitoefening van deze rechten in de 19e eeuw aanleiding tot veel spanningen, ruzie en verdriet.
Bron: archief Herv. Kerk Farmsum, Rijksarchief Groningen.( P.Lanting)
