Fort Altena

Horizontal tabs

Beschrijving

Fort Altena

Fort Altena dateert van 1847-1850 en is daarmee het oudste van de vier Brabantse forten in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is ook het enige torenfort van deze vier forten. Het ligt aan de weg van Breda naar Gorinchem en het diende om die belangrijke verbindingsweg te kunnen afsluiten. Het gebied oostelijk van het fort tot Woudrichem kon geheel onder water worden gezet.

Het fort ligt in het meest zuidelijke gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, in Noord-Brabant. Het bestond bij aanleg uit een ronde aarden redoute met een bomvrije toren en een natte gracht. Op de toren bevond zich een batterij. In 1870 is de waterlinie voor het eerst in staat van paraatheid gebracht in verband met de Frans-Duitse Oorlog.

Bomvrij? 

De toren van Fort Altena dankt zijn naam aan de ronde vorm, niet aan zijn hoogte. Hij bestaat uit twee lagen: een kelder en een begane grond. De muren zijn ‘bomvrij' en bijna twee meter dik, als bescherming tegen artillerie-inslagen. Ironisch genoeg waren deze muren bij oplevering al ingehaald door ontwikkelingen in de wapenindustrie. Écht bomvrij zijn ze dan ook nooit geweest.

In 1878 werd het fort flink verbouwd en uitgebreid tot drie keer zijn oorspronkelijke grootte. Het veranderde ook van naam: voortaan heette het ‘Fort aan den Uppelschen Dijk’. 

Brisantgranaat 

De introductie van de brisantgranaat in 1885 maakte de gemetselde forten achterhaald. Deze explosieve projectielen dwongen ook tot nieuwe verdedigingstactieken. In plaats van het geschut te bundelen op forten moest het juist worden verspreid. Er werd besloten de forten niet weer te verbeteren. In plaats daarvan werd gekozen voor de ontwikkeling van een mobiel leger. De forten verloren strategisch belang, maar zouden nog wel de rol kunnen spelen van infanteriesteunpunt. 

Tijdens de mobilisatieperiodes van 1914-1918 (Eerste Wereldoorlog) en 1939-1940 (begin Tweede Wereldoorlog) was Fort Altena in staat van paraatheid. Soms waren er tot 300 man aanwezig. Er hebben echter geen gevechten plaatsgevonden. Na de Tweede Wereldoorlog heeft het fort van 28 september 1946 tot 28 februari 1949 nog dienst gedaan als interneringskamp voor collaborateurs. 

Inlichtingen doorgeven 

In 1951 verloor Fort Altena (net als de meeste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) haar status van verdedigingswerk. Defensie bleef het fort echter wel gebruiken. In de jaren 1956-1957 werden nog drie voertuigloodsen op het terrein gebouwd. Ergens tussen 1945 en 1992 zou een onderdeel van een organisatie van de Binnenlandse Veiligheidsdienst op Fort Altena gevestigd zijn geweest. Het gaat om een zogenaamde ‘stay behind’-organisatie. Een dergelijke organisatie moet in het geval van een bezetting inlichtingen doorgeven aan de gevluchte regering. De organisatie draagt de naam ‘Operaties en Inlichtingen’, en later ‘A en B’, maar wordt in de volksmond ‘Gladio’ genoemd (naar haar NAVO-tegenhanger in Italië). In 1992 is ‘A en B’ officieel opgeheven. Het is onduidelijk in hoeverre ze werkelijk op Fort Altena actief is geweest, omdat de archieven nog deels gesloten zijn. 

Naar Brabants Landschap 

In 2003 is Fort Altena (toen Fort aan de Uppelsche Dijk) van Defensie overgegaan naar Brabants Landschap. Het kreeg zijn oude naam, Fort Altena, weer terug. Tot die tijd is het meer of minder in gebruik geweest door Defensie. Daardoor komt het nog steeds voor dat de locatie als militair terrein te boek staat en niet zichtbaar in navigatiesystemen. Vanaf 1999 begonnen de ontwikkelingen van het fort als publiekstoegankelijke locatie, waarbij de ontwikkelde faciliteiten en activiteiten de middelen moeten genereren voor onderhoud van de gebouwen, het terrein en om de investeringen van Brabants Landschap terug te verdienen. 

Herstel walstructuur 

Daarbij werd er voortdurend evenwicht gezocht tussen commercie, natuur en cultuurhistorie. In 2005 zijn de eerste stappen gezet met het herstel van de walstructuur, in 2006 zijn de eerste activiteiten gestart, met name met het aanbod van vergaderruimte en catering voor de zakelijke markt. In de opvolgende jaren zijn de activiteiten geleidelijk uitgebreid. In 2011 is de restauratie van de C-kazerne en het torenfort gerealiseerd, in 2014 is de mobilisatieloods opgeknapt. 

Plek van ontspanning 

Nu wordt het fortcomplex zo geëxploiteerd dat het als cultureel erfgoed gewaarborgd is. Daarbij is het fort toegankelijk voor het publiek: als plek van ontspanning voor de recreant, als Brabantse Natuurpoort, als locatie voor evenementen, als trouwlocatie, als vergaderlocatie voor de zakelijke markt en als educatief centrum van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het Brabants Landschap.

Zo blijven de drie elementen natuur, cultuurhistorie en commercie met elkaar in evenwicht. Dit werkt ook zelfversterkend, kortom, het ‘poldermodel’ in de Hollandse Waterlinie. Door de centrale ligging van Fort Altena in het Altena Biesbosch gebied is het bij uitstek een plaats voor het start- of eindpunt van een fiets-, wandel- of kanotocht.  

Met dank aan:

https://www.fortaltena.nl/
http://allevestingsteden.nl/fort%20altena.htm
https://biesboschlinie.com/fort-altena-uppelse-dijk/
https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/fort-altena 
https://www.tracesofwar.nl/sights/3729/Fort-Altena.htm
https://forten.nl/activiteit/rondje-fort-altena/
https://nieuwehollandsewaterlinie.nl/forten/fort-altena/
https://www.facebook.com/fortaltena/
https://www.brabantslandschap.nl/ontdek-de-natuur/natuurgebieden/heusden-en-altena/fort-altena/

https://www.fortaltena.nl/

Adres

Tol 8
4251 PX Werkendam

Openingstijden

8.00 tot 23.00 u.

Telefoonnummer

0183 - 30 13 29

Facilities

  •  
  •  
  •  
  •  

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0