“Wat het werk betreft, ons fort is zowat gereed, en nu komt eigenlijk de beroerdste tijd: er is niets te doen dan wachten, wachten.” Dit schreef Theo Thijssen aan zijn uitgever toen hij in 1914 gelegerd was in Fort bij Uithoorn, dat ook bekend is onder de naam Fort Amstelhoek. Neem een kijkje bij het honderd jaar oude verdedigingsstelsel.
Het Fort bij Uithoorn maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam. Deze verdedigingslinie moest de Nederlandse hoofdstad beschermen tegen een vijandelijke aanval. Door de aanleg van een stelsel van waterwegen met sluizen konden de omringende polders onder water worden gezet (inunderen). Een laag van vijftig centimeter water belet doorgang te voet, maar is tevens ongeschikt om over te varen. De vijfenveertig forten op vijftien à twintig kilometer rondom Amsterdam sloten andere toegangswegen strategisch af. Fort bij Uithoorn diende om twee spoorwegen (die inmiddels niet meer bestaan) af te sluiten en de nabijgelegen inundatiesluis te beveiligen.
Hefkoepels
Sinds 1885 was er bij de plaats Amstelhoek een aarden wal opgeworpen. In het kader van de Vestingwet (1874) werd in 1887 besloten tot het aanleggen van een vestingwerk, dat tien jaar later gereed kwam. Aan het begin van de twintigste eeuw werden bomvrije gebouwen ingericht volgens ‘model B’ voor vestingwerken. Specifiek hiervoor is de aanleg van twee betonnen hefkoepels aan beide zijkanten van het fort, waarin kanonnen werden opgesteld. Door middel van ondergrondse gangen (poternes) waren deze verbonden met het hoofd- en frontgebouw. De hefkoepels van Fort bij Uithoorn zijn als één van de weinige niet opgeblazen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Ongebruikte functie
Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er ruim driehonderd soldaten gelegerd in het fort, maar de vijand heeft nooit een aanval uitgevoerd. De soldaten hadden hun dagelijkse werkzaamheden om de grootste verveling tegen te gaan. De inundatie-techniek was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog achterhaald om een opmars af te slaan. De Duitsers bezetten het fort wel bij de aanleg van hun ‘Vordere Wasserstellung’, die achter de Atlantikwall als obstakel moest dienen. Op 19 februari 1959 werd Fort bij Uithoorn opgeheven als vestingwerk, zonder dat er ooit een schot gelost is. De betonnen gebouwen hebben nog gediend als magazijn voor de marechaussee en mogelijkerwijs voor de geheime verzetsorganisatie O&I.
De redactie van if then is now bezocht het fort op uitnodiging van René Ros, de initiator achter de website www.stelling-amsterdam.nl. Het vestingwerk is zonder afspraak een aantal weekenden in fortenmaand september opengesteld voor publiek. Het interieur verkeert in relatief goede staat en er worden enkele militaire erfgoedvoorwerpen tentoongesteld. Het open polderlandschap rondom de hoofdstad is een restant van de Stelling van Amsterdam, die sinds 1996 op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat.
