Grote- of St. Laurenskerk

Grote- of St. Laurenskerk. Laat-gotische kruisbasiliek, kooromgang en kapellen tegen de zijbeuken en het rechte gedeelte van de kooromgang. Houten overwelving, met uitzondering van de kapellen, die stenen kruisribgewelven dragen. Geheel uitgebrand mei 1940; restauratie 1951-1968. Tot de inventaris behoren: het koperen hekwerk van het in 1711-1715 vervaardigde koorhek, thans opgesteld tussen de koorpijlers; een renaissance-orgelkas, circa 1540, afkomstig uit de Herv. Kerk te Schoonhoven, in de zuidelijke transeptarm. In deze orgelkas een drieklaviers instrument met vrij pedaal, gemaakt in 1959 door de firma Marcussen uit Denemarken; grafmonument voor admiraal Kortenaer (1665), van Brakel (1690) en Witte de With (1658). In het koor een vroeg 18e eeuwse orgelkas met nieuwe onderkas. Hierin een nieuw instrument dat buiten de bescherming valt.

De (Herv.) Grote of St.-Laurenskerk (Grotekerkplein 15) is een forse basilicale kruiskerk voorzien van een vijfzijdig gesloten koor met kooromgang, kapellen langs schip en koor en een ingebouwde toren van vier geledingen met overhoekse steunberen. In de 14de eeuw stond de toenmalige Laurenskerk ingeklemd tussen de Rotte en de Slikvaart (westzijde). Aan de overzijde van de Slikvaart verrees in 1449-'61 de onderste geleding van de huidige toren, waarna men de Slikvaart dempte (1460). Bij de bouw van het huidige laatgotische schip in 1461-'75 raakte de toren ingebouwd. De oude kerk verdween bij de bouw van het koor met kooromgang in 1488-1500. Het transept kwam tot stand tussen 1491 en 1513. Vanwege verzakking moest de zuidbeuk van het schip rond 1520 worden herbouwd. De toren kreeg in 1547-'55 een verhoging met twee geledingen naar plannen van Cornelis Frederiks. De bovenste daarvan is geheel met natuursteen bekleed en bevat inwendig sporen die duiden op een geplande achtzijdige lantaarn. Een in 1619-'20 aangebrachte houten lantaarn werd in 1645 vervangen door de huidige vierde geleding in Bentheimer zandsteen, die een combinatie van classicistische en gotische vormen vertoont. De hierop geplande achtzijdige lantaarn bleef eveneens achterwege, omdat de toren rond 1650 ernstig verzakte. Naar plannen van Claes Jeremiasz Persoons heeft men de toren in 1651-'55 rechtgezet, voorzien van nieuwe funderingen en verzwaard bij de onderste geleding.