"Het Kasteel". Het voormalig kasteel sinds 1826 Koninklijke Militaire Academie. Van de grachten is alleen de buitengracht bewaard gebleven. Het kasteel bestaat thans uit: een (vroeger door een binnengracht omgeven) onderkelderd hoofdgebouw van vier om een binnenplaats gelegen vleugels met zevenkante uitspringende torentjes op de oostelijke buitenhoeken. Westelijke en noordelijke vleugel en noordelijk deel van de oostelijke vleugel uit 1536-' 38 tijdens Hendrik III van Nassau onder leiding van Thomas Vincidor da Bologna; het zuidelijk deel van de oostvleugel en de zuidelijke vleugel uit 1668-'81 tijdens koning-stadhouder Willem III onder leiding van Jacob Roman . Binnenhof met open galerij onder graatgewelven en met dorische zuilen; jonische pilasters in de eerste verdieping. Bovenverdieping en westelijke uitbouwen uit 1826-'28. Belang nog verhoogd door de recente vondsten van bouw- en beeldhouwfragmenten in de fundering van de gesloopte manege (1827) aan het Kasteelplein. Voorgebouw met Rekenkamer (1462, met toren), Blokhuis, Poort en (thans gesloten) galerij (plm 1535); Ten zuidwesten van het hoofdgebouw, aan de buitengracht gelegen, twee grote zevenhoekige torens (1509 vv.) die een met baksteen beklampte wal, waarin een waterpoort, flankeren, de zgn. Granaat- en Duiventoren ofwel het Spanjaardsgat; Voormalig Arsenaal, thans Kwartierziekenverblijf, uit XIX A, met laag zadeldak en rondboogvensters met witte roeden; Tot de K.M.A. behoort ook het huis Brecht, zie Cingelstraat Restauraties in 1927-'28 (vernieuwing terra cotta medaillons binnenplaats), 1903-70 (Spanjaardsgat, door J.F.L. Frowein) en 1947-'54 (hoofdgebouw en zuidelijk voorgebouw, A. van der Steur).
De Trip van Zoudtlandtkazerne (De la Reystraat 95/Lovensedijkstraat 10) uit 1910-'14, is opgezet voor de cavalerie. In de oorspronkelijke opzet had het twaalf eenlaags paviljoens. Opmerkelijk zijn de twee hoofdgebouwen (A en B) aan de appèlplaats en de voorm. paardenstallen, alle uit 1913. In 1922-'24 werd het complex uitgebreid met vijf paviljoens in aangepaste stijl. Scholen. De voorm. Hogere Burger School (Kasteelplein 10) heeft de vorm van een monumentaal eclectisch blokvormig herenhuis uit 1867. Sinds 1901 is het onderdeel van de Koninklijke Militaire Academie. Het R.K. Onze-Lieve-Vrouw-Lyceum (Paul Windhausenweg 11) uit 1918-'19 is gebouwd in de stijl van het kubistisch expressionisme. Het heeft een zeer markante, op de hoek gelegen ingang. De entreehal en het trappenhuis hebben art deco-elementen. Het geheel staat onder sterke invloed van de vormentaal van K.P.C. de Bazel. In 1952-'53 voegde men naar ontwerp van J. Bunnik de tweede verdieping toe. De Beeldenaar (Keizerstraat 1), een schoolgebouw voor Lager Onderwijs, verrees in 1920 in de stijl van het kubistisch expressionisme, naar ontwerp van de dienst Openbare Werken. Lagere School De Kastanjeboom (Boeimeersingel 14-14A) uit 1934 toont invloeden van Dudok. Het werd ontworpen door F. Verwoerd en J. Temme. Het Prins Willem I-paviljoen is een onderwijsgebouw van de K.M.A. Breda, Hofhuizen aan de Catharinastraat (nrs. 18-28), situatie circa 1550 en circa 1950 (Kasteelplein 10) uit 1938-'42, gebouwd in de trant van de Delftse School.Het kasteel van Breda (Kasteelplein 10) is een omgracht gebouwencomplex dat ingrijpend werd gewijzigd bij de verbouwing tot Koninklijke Militaire Academie in 1826-'28. Omstreeks 1190 wordt het ‘castellum’ van Breda voor het eerst genoemd. Op het kasteelterrein gaan de oudste archeologische vondsten niet verder terug dan het door Jan II van Polanen in 1350-'62 gebouwde kasteel. Ter hoogte van de zuidwesthoek van het huidige kasteel stond tot 1826 de zes bouwlagen hoge ‘Toren van Jan van Polanen’; deze toren vertoonde grote gelijkenis met de toren van kasteel Strijen te Oosterhout. Een aangrenzende woonvleugel vormde in noordwestelijke richting de verbinding met een grote vierkante toren; de fundamenten daarvan heeft men in 1992 opgegraven en in het plaveisel aangegeven. In het derde kwart van de 15de eeuw lieten de Nassaus dit kasteel uitbreiden.
