Het Oranjehotel in Scheveningen was in de Tweede Wereldoorlog een Duitse gevangenis waar Nederlanders die zich, op wat voor manier ook, tegen de Duitsers verzetten werden opgesloten voor verhoor en berechting. Voor de meeste gevangenen was het verblijf niet langdurig, en werd gevolgd door hetzij vrijlating, hetzij verdere gevangenschap, vaak in Duitsland, hetzij executie op de Waalsdorpervlakte. Naar schatting hebben 25.000 mensen, afkomstig uit het gehele land, gevangen gezeten in het Oranjehotel.
Van 1919 tot 1940 diende de gevangenis als huis van bewaring voor kleine criminelen. In mei 1940 werden er Duitse krijgsgevangenen opgesloten. In totaal hebben bijna 30.000 personen in die periode in deze strafgevangenis gezeten.
Na de capitulatie van Nederland werd het Scheveningse huis van bewaring door de Duitsers ingericht als strafgevangenis. In eerste instantie werd het gebruikt om verzetsmensen op te sluiten en te verhoren. De eerste groep verzetsmensen die er werd opgesloten waren begin 1941 leden van de Geuzengroep. Daarna kwam er op 2 april 1941 een groot aantal leden van de Stijkelgroep en vanaf begin juni 1941 een nog groter aantal communisten. Uit deze beginperiode dateert het bekende versje: In deze bajes zit geen gajes, maar Hollands glorie potverdorie. Joodse gevangenen werden door leden van de WA en de Duitse bewakers ernstig mishandeld. Communisten werden tijdens de verhoren vaak gemarteld door de Sicherheitsdienst en leden van de Haagse gemeentepolitie, omdat ze zo moeilijk tot spreken te krijgen waren. Er zijn verschillende mensen doodgemarteld of vermoord in het Oranjehotel, zoals Pieter Philippus van den Berg (communist) op 29 augustus 1940, Sjaak Boezeman (De Geuzen) op 9 januari 1941 en Herman Holstege (communist) op 2 september 1941.
Joodse Hagenaars
Het Oranjehotel diende ook als verzamelplaats van joodse Hagenaars die op transport naar Duitsland werden gesteld. Later kwamen nog veel meer van verzetsactiviteiten verdachte Nederlanders in deze gevangenis terecht. Toen kreeg ze ook de bijnaam 'Oranjehotel'.
In totaal hebben zo'n 28.000 mensen vastgezeten in het Oranjehotel. Er zijn 215 ter dood veroordeelden vanuit het Oranjehotel ter fusillering met een vrachtwagen naar de Waalsdorpervlakte gebracht. In totaal hebben 713 mannen en 21 vrouwen het verblijf niet overleefd.
1945
In mei 1945 werd E.P. Weber de nieuwe commandant van het Oranjehotel. Sindsdien werden er weer veel politieke gevangenen ondergebracht, nu echter van de andere partij. Veel NSB’ ers, waaronder Anton Mussert, werden opgesloten in Scheveningen.
Jan Campert ‘Lied der Achttien Dooden’
De auteur Peter de Knegt heeft eind 2012 het boek De jongste van de achttien doden, George den Boon * 1919-1941 uitgebracht. Het boek vertelt het verhaal van de jongste van de groep van 18 mensen (15 Geuzen en 3 Februaristakers), die op 13 maart 1941 op de Waalsdorpervlakte werden geëxecuteerd na hun laatste nacht in de dodencellen van het Oranjehotel te hebben doorgebracht. Over deze achttien doden schreef Jan Campert het bekende Lied der Achttien Dooden.
Onzekerheid vanwege sluiting gevangenis
Vanwege sluitingsplannen van de Scheveningse gevangenis is de Stichting Oranjehotel actief geworden. Op haar site zegt de Stichting: ‘Het Oranjehotel bevindt zich sinds de Tweede Wereldoorlog binnen de muren van de Penitentiaire Inrichting Haaglanden. Samen met Doodencel 601 ligt het binnen de beveiligingsring en is daardoor niet toegankelijk voor het publiek. Het Poortje en de Gedenkplaat zijn wel zichtbaar opgenomen in de gevangenismuur. Sinds de oorlog vindt er tijdens de jaarlijkse herdenking een Stille Gang langs de Cel plaats. Het cellenblok is sinds de oorlog, buiten Cel 601 om, aanhoudend verbouwd. Als gevolg van detentienormen kan het cellenblok al een aantal jaren niet meer gebruikt worden. Het zou gesloopt moeten worden. Doodencel 601 kan niet gesloopt worden en daarom is nu in overleg met de Rijksgebouwendienst en de Dienst Justitiële Inrichtingen een nieuwe opzet ontwikkeld.’ De achtergrond en de nieuwe opzet van het Monument Oranjehotel worden uiteengezet in een brochure die de Stichting Oranjehotel in september 2012 uitgegeven heeft.
Kamervragen
De PvdA-leden van de Tweede Kamer Marcouch, Heijnen en Monasch hebben met schriftelijke vragen aan Staatssecretaris Teeven aandacht gevraagd voor het behoud van het Monument Oranjehotel als de gevangenis van Scheveningen zal sluiten.
Herdenking 2013
In 2013 zal de herdenking plaatsvinden op zaterdag 28 september. De herdenkingsrede zal worden uitgesproken door dr. Hans Goedkoop, historicus, schrijver en presentator. De aanvang van de herdenking is om 10:45 uur; u wordt verzocht om uiterlijk 10:35 uur aanwezig te zijn. Na de herdenking is er gelegenheid om het monument van de Waalsdorpervlakte te bezoeken.
