Parochiekerk Sint-Andreas

Nummer 53. Parochiekerk Sint-Andreas

Gelegen op een lichte verhevenheid in een klein ommuurd kerkhof. Een deel van de zuidelijke kerkhofmuur in Balegemse steen is vermoedelijk nog de oude herstelde muur. IJzeren afsluiting en aan weerszij van de kerk ijzeren hekken van 1849, confer jaartal op noordelijke hek. Op het kerkhof bevinden zich nog verscheidene arduinen grafzerken uit XIX en begin XX.

De middeleeuwse bouwgeschiedenis is vrijwel onbekend. Het patronaatschap van de kerk behoorde toe aan het H. Kruiskapittel van Kamerijk. Vermelding van pastoor Arnulphus in het cartularium van de abdij van Ename in 1229.

Het oude eenbeukige kruiskerkje werd in 1790 op de toren van 1641 na volledig gesloopt. Bouw van een nieuwe kerk in 1792-93. Herstellingswerken aan de daken in 1892. In 1909 ontwerp van architect B. Goethals (Aalst) tot maken van een ingang in de oostmuur van de noordelijke transeptarm, ten behoeve van het klooster. Werken onder leiding van A. Bressers (Gent) aan daken en glasramen ten gevolge van oorlogsschade in 1945 in 1954-1965, en van de binnenschildering in 1969 en in 2000.

Niet-georiënteerde eenbeukige kruiskerk van drie traveeën met transept van één travee en rechthoekig koor van één travee ten esten met aansluitend de oude vierkante toren met flankerende bergplaats ten noorden en sacristie ten zuiden.

Opgetrokken uit baksteen met imitatiezandsteen voor de hoekpilasters van de voorgevel en de aflijning van de geveltop, de deur- en vensteromlijstingen, en de hoeken van de transeptarmen. Zandstenen plint, vermoedelijk met stenen afkomstig van de oude gesloopte kerk. Schip afgedekt met zadeldak (leien).

Naar het oosten gerichte voorgevel met rondboogdeur in rechthoekige imitatiezandstenen omlijsting met kroonlijst, boogveld in circa 1987 opgevuld met mozaïek. Erboven blind rondboogvenster in rechthoekige omlijsting, in 1987 voorzien van reliëf in keramiek met H. Andreas van zuster Reine-Marie Hanssens (Onze-Lieve-Vrouw-ten-Doornklooster in Eeklo). In geveltop omlijst roosvenster. In zijgevels, koor en transept vlak omlijste steekboogvensters.

* Toren met achtkantige ingesnoerde spits ten westen aansluitend bij het koor, opgetrokken uit bak- en zandsteen, door middel van muurankers in de zuidelijke gevel gedateerd 1641, naar verluidt in klokkenstoel gedateerd 1763. Drie geledingen gescheiden door omlopende waterlijsten, in luikamer ten zuiden twee spleetvormige venstertjes. In de zuidgevel drie kraagsteentjes en sporen van een lessenaarsdak van een vroegere zijbeuk. In de noordgevel sporen van zadeldak van vroegere transeptarm of kapel. Steigergaten onder de bekronende kroonlijst. De westgevel van koor met gedichte rondboog tussen de vroegere kruisingspijlers is omgevormd tot nis waartegen het grafmonument van barones Th. De Draeck, markiezin van Rode, overleden in 1844, door beeldhouwer A.J. Voituron (Gent) met erboven plaasteren kruisbeeld.

Interieur. Rondboogvormige tongewelven gescheiden door gordelbogen rustend op pilasters, tussen vensters gevat in rondboogarcade. Oude vierkante kruisingspijlers van Ledische zandsteen en Doornikse kalksteen, onderling verbonden door rondbogen, achter altaar en zichtbaar in de huidige berging achter het altaar; bepleisterd kruisgewelf, aanzettend op een kraagsteentje, met een fragment van een geprofileerde rib; op sluiting alliantiewapenschild van Karel-Filip de Rodoan en zijn echtgenote Agnes d'Enghien. Doksaal met eikenhouten paneelwerk van ccirca 1800.

Mobilair. Schilderijen: "Onze-Lieve-Vrouw met kind Jezus" uit XVII, toegeschreven aan T. Boeyermans; "Onze-Lieve-Vrouw met kind Jezus en Sint-Janneke", toegeschreven aan B. Murillo, XVII; "Christus aan het kruis" uit XVII.

Beeldhouwwerk: Geschilderd houten kruisbeeld, nu in berging; geschilderd beeld van de heilige Andreas uit XVIII, oorspronkelijk op doksaal, nu in nis in de zuidmuur; de heilige Godelieve uit XVIII-XIX, voorheen gepolychromeerd; de heilige Theresia van Avilla uit XIX, in 1969 overgebracht uit het klooster.

Hoofdaltaar in omlijsting van gemarmerd hout met bekronend driehoekig fronton met geschilderd Oog Gods in stralenkrans, vermoedelijk uit eind XVIII - begin XIX, roodmarmeren altaartafel en neogotisch witstenen retabel met gebeeldhouwde reliëfs van R. Rooms (Gent) van 1922 (?). Neoromaanse zijaltaren van Onze-Lieve-Vrouw en de Heilige Godelieve: altaartafels in graniet en retabels in zandsteen met gepolychromeerde beelden, eveneens van R. Rooms, geplaatst in 1913 en 1914.

Eikenhouten koorgestoelte uit XIX. Eiken lambriseringen in het koor uit begin XIX en deels van 1914. Eiken kansel gedateerd in cartouche op kroonlijst 1662, vermoedelijk eind XVIII aangepast. Eiken biechtstoel in empirestijl van circa 1800 en biechtstoel in sacristie uit XIX. Orgel deels uit XVIII, verbouwd in 1911-12 door O. Reygaert (Geraardsbergen). XVII-doopvont met koperen bekken aan smeedijzeren haal. Verschillende rouwborden van de familie Rodriguez d'Evora y Vega uit XIX en XX a. In sacristie mechanisme van torenuurwerk van het huis Meire, Gent van 1910.

Glasramen met drie heiligenfiguren in de noord- en zuidgevel van koor met alliantiewapens van schenkers uit XIX B. Glasramen van transept en schip uit XIX; Heilige paus Pius X in noordtranseptarm en Sint-Jozef in de zuidtranseptarm uit XX c.

Verschillende oude grafmonumenten en epitafen uit XVII, XVIII en XIX ingewerkt in vloer, nu onzichtbaar onder vast tapijt.