Parochiekerk Sint-Denijs en kerkhof

Nummer 36. Parochiekerk Sint-Denijs

Mooi ingeplant op een verhevenheid in een ommuurd kerkhof op onregelmatige plattegrond met toegangen ten noordwesten, zuidoosten en ten oosten De noordelijke kerkhofmuur en de aansluitende steile trap naar de lager gelegen straat, werden vermoedelijk vernieuwd in 1766-67, in XIX en in 1946-49.

De calvariekapel aan de dieperliggende westelijke hoek van het kerkhof op de plaats van de vroegere heerlijke schandpaal, was volgens een verdwenen gedenksteen gebouwd ter nagedachtenis van J. Herman, gemeentesecretaris, overleden in 1853. Gecementeerde bakstenen portiekkapel in neoclassicistische stijl onder zadeldak (leien) met driehoekig fronton op twee voorgeplaatste pseudo-Toscaanse pilasters van grijze hardsteen en voorzien van geschilderd houten kruisbeeld en twee putti.

Patronaat uitgeoefend door de Sint-Baafsabdij en later het Sint-Baafskapittel te Gent. Vroegste bouwgeschiedenis onbekend, vermoedelijk opklimmend tot eind X, namelijk als een de kerken van de domeingroep Munkzwalm van de Gentse Sint-Baafsabdij vermeld in 1003. Oorspronkelijk eenbeukig kruiskerkje met rechthoekig koor en met polygonale houten dakruiter. Van de vroeggotische kerk bleef de viering en het middenkoor van Doornikse kalksteen uit XIII c bewaard. Belangrijke herstellingswerken in XVII a. In XVII c bouw van een sacristie en voorportaal. In 1836-39 uitgebreid tot driebeukige pseudo-basiliek onder leiding van architect P. Clepkens (Oudenaarde). Schip volledig wederopgebouwd met toevoeging van doopkapel onder leiding van architect H. Vaerwyck (Gent) in 1901-02 en toevoeging van sacristie en traptoren naast het koor. Kerk gerestaureerd in 1974-77.

Georiënteerde driebeukige basilicale kerk met schip van twee traveeën met ten noordwesten een doopkapel, een zeskantige houten kruisingstoren op vierkante onderbouw, een niet uitspringend transept, een middenkoor van twee traveeën met vlakke afsluiting en twee zijkoren, in het noordoostelijke oksel, rond traptorentje, en ten zuidoosten, een sacristie.

Vooruitspringende westelijke gevel met centraal spitsboogportaal met zandstenen dagkanten en omlijsting, geflankeerd door versneden steunberen, erboven drieledig spitsboogvenster met arduinen maaswerk en omlijsting. Rechts penant met gedenksteen van gesneuvelden van Wereldoorlogen I en II. Tegen de noordelijke zijbeuk, doopkapel en tegen de zuidelijke zijbeuk, calvarie onder houten afdak, van H. Vaerwyck en R. Rooms van 1901.

Zijbeuken bij de restauratie verbreed en afgewerkt met puntgevels. Bakstenen puntgevels van zijbeuken, transept en zijkoren, op zandstenen plint met verwerking van Doornikse steen en met zandstenen lijsten, gescheiden door versneden steunberen, voorzien van spitsboogvormige drielichten met zandstenen maaswerk en in geveltoppen rechthoekige omlijste vensters met luiken.

Zeskantige houten dakruiter bekleed met leien, voorzien van rechthoekige galmborden en spits met torenuurwerk bekroond met vergulde bol en smeedijzeren kruis met haan.

In vroeggotisch middenkoor gerestaureerde spitsboogvormige tweelichten. Vlakke koorafsluiting met sporen van vroegere oostelijke gevel en lager koortje van Doornikse kalksteen van de oude kerk. Oostgevel bekroond door ijzeren kruis en voorzien van drie lancetvormige vensters met glasramen van J. Casier van 1903. Ook in N.- en Z.-gevel van koor tweeledige spitsboogvensters met gelijkaardige glasramen met natuurstenen maaswerk en in natuurstenen omlijsting.

In de noordoostelijke hoek van midden- en zijkoor, rond traptorentje met leien spits en ijzeren torenkruis.

In de zuidoostelijke hoek, sacristie in neogotische stijl met korfboogdeurtje met geprofileerde zandstenen dagkanten en omlijsting, drielicht en rechthoekig venstertje in zandstenen omlijsting en voorzien van ijzeren tralie.

Interieur. Voorheen polychroom, nu witgeschilderd, met behoud van twee op doek geschilderde tondo's boven de zijaltaren respectievelijk met de Heilige Dominicus en de Heilige Dionysius. Spitsboogvormige scheibogen op arduinen polygonale pijlers. Middenbeuk afgedekt door houten tongewelf. Zijbeuken overdekt door kruisribgewelven met sluitstenen versierd met de symbolen van de vier evangelisten. Transept en koren, overwelfd met kruisribgewelven, ten Noorden met sluitstenen met wapenschilden van Joos en Philippine Borluut uit eind XVI of begin XVII. Tegen de westelijke gevel arduinen gedenksteen van de restauratie en vergroting van de kerk in 1901-02.

Mobilair. Schilderijen: "Kruisafneming" toegeschreven aan A. Van den Heuvel, XVII.

Beeldhouwwerk: drie hergebruikte wapenstenen in de bovenmuren van de middenbeuk; houten polychroom Sint-Rochusbeeld uit XIX, polychrome plaasteren heiligenbeelden tegen pijlers en muren.

Meubilair in neogotische stijl naar ontwerp van H. Vaerwyck en uitgevoerd door R. Rooms uit begin XX: hoofdaltaar met zandstenen retabel en zijaltaren met eikenhouten retabels, respectievelijk gedateerd 1902 en 1903, eiken koorgestoelte en kerkmeestersbank, eiken communiebank herwerkt tot nieuw altaar, kansel gesculpteerd in zandsteen, twee eiken biechtstoelen en doopvont van arduin met koperen deksel. Twee staande arduinen wijwatervaten. In het koor glasramen van J. Casier van 1903, in schip van S. Blondeel van circa 1995.

Grafzerken uit XVII tot XIX, tegen binnenmuren van koor en zijkoren, en in de oostelijke gevel van koor en de noordelijke transeptarm.