Nummer 3. Parochiekerk Sint-Martinus
Omringend kerkhof met lage bakstenen kerkhofmuur, in 1971 geheel wederopgebouwd en afgedekt met cementstenen. Ten noordwesten, op het kerkhof, voetstuk van de Romaanse doopvont van Doornikse steen uit XII, bij de bouw van de nieuwe kerk in 1784 naar buiten overgebracht.
De kerk stond onder het patronaatschap van de abdij van Affligem. Na de herverdeling der bisdommen in 1559 onder rechtstreeks patronaat van de aartsbisschop van Mechelen. Vanaf 1701 eigen pastoor, voordien bediend door de pastoor van Beerlegem.
Oude bouwgeschiedenis van de kerk niet bekend. Van het Romaanse kerkje in Doornikse kalksteen, gesloopt in 1784, bleef op het kerkhof de Romaanse doopvont bewaard. De kerk werd wederopgebouwd in 1784 op initiatief van pastoor C.P. de Leener, met behoud van de sacristie daterend van circa 1777. Herstellingswerken van toren in 1863 en 1866. Restauratie van de gevels in 1905 onder leiding van architect M. De Noyette. Restauratie in 1997.
De plattegrond beschrijft een eenbeukig schip van vier traveeën met ingebouwde vierkante westertoren, geflankeerd door vroegere doopkapel en rond traptorentje, ten oosten schuin geplaatste muren aansluitend bij het smallere koor van één travee met driezijdige sluiting, en aansluitende sacristie ten oosten.
Georiënteerde bakstenen plattelandskerk in classicistische stijl. Westelijke gevel met steekboogdeur in zandstenen omlijsting met rechte kroonlijst, bovenlicht opgevuld met modern reliëf, gesigneerd Gemeen. Ingebouwde vierkante toren met rondboogvormige omlijste galmgaten onder tentdak met ijzeren kruis en haan. Zij- en koorgevels met hoge steekboogvensters met zandstenen omlijsting met oren en waterlijst. Gevelbeëindiging door middel van zandstenen kroonlijst. Flankerend traptorentje met eikenhouten spiltrap.
Aan zuidoostelijke gevel van koor, witgeschilderd houten Christusbeeld uit XVII-XVIII onder houten luifel.
Bepleisterd en recent geschilderd interieur. Tochtportaal met doksaal uit eind XVIII, versierd met oudere beeldengroep. Flankerend traptorentje met houten spiltrap. Schip overwelfd met tongewelf met eenvoudige gordelbogen rustend op classicistische consoles. Onder de vensters, segmentboogvormige nissen. Gelijkaardige polychrome guirlande met cherub op de triomfboog. In koor vier gecanneleerde pilasters met Ionisch kapiteel, brede gordelbogen met stucwerk met bladmotief; decoratief gesculpteerd en deels verguld stucwerk op de muren aan weerszij van het hoofdaltaar met de trofeeën van het Oude en Nieuwe Testament. Op gewelf lijstwerk en een Heilige Geest-duif in stralen- en wolkenkrans.
Mobilair. Beeldhouwwerk: "Heilige Martinus deelt zijn mantel uit", houten beeldengroep uit XVII of XVIII, op doksaal boven tochtportaal; buste van de Heilige Martinus, ook reliekhouder, in nis op het zuidelijke zijaltaar, beschilderd en verguld hout vermoedelijk van 1752 door J. Van der Haeghen; gekleed Onze-Lieve-Vrouwebeeld uit XVIII of XIX in beglaasde nis op het noordelijke zijaltaar; XIX-kruisbeeld uit hout en ijzer; polychrome plaasteren heiligenbeelden in nissen onder de vensters.
Hoofdaltaar en twee gelijke zijaltaren van Onze-Lieve-Vrouw ten noorden en Sint-Martinus ten zuiden van geschilderd en verguld hout uit XVIII d; hoofdaltaar met tabernakel in rococostijl versierd met muurvaste in hout gesculpteerde triomfmantel met later toegevoegde beelden van Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Jan, erboven God de Vader in de wolken met cherubs. Eikenhouten koorgestoelte in Lodewijk XVI-stijl uit eind XVIII. Gedeeltelijk behouden communiebank van eikenhout van 1752 door J. Gimbersie (Oudenaarde), in 1966 afgebroken en verplaatst. Fraaie eiken kansel in rococostijl met kuip op console en met steektrap hangend aan de noordelijke muur, in rococostijl, gedateerd 1758 op de deur en in drie chronogrammen op de kuip. Eiken biechtstoel uit XVIII B met medaillon met Sint-Pieter. * Orgel uit XIX, aangepast door Daem (Appelterre) in 1907. XVIII-marmeren doopvont met koperen deksel. Twee schelpvormige stenen wijwatervaten uit XVIII naast portaal. Neogotische geschilderde kruiswegtaferelen in houten omlijsting. Vensters in schip met glasramen met heiligenfiguren naar ontwerp van G. Minjauw uitgevoerd door atelier Mestdagh in de periode 1984-87, gevat in omlijsting met veelkleurige guirlande als sluitstuk. Glasramen in koor met geometrisch motief.
Verschillende oude grafmonumenten en epitafen ingewerkt in muren en vloer.
-
RAG, Provinciaal Archief, 1851-1870, nummer 1794/4. RAG, Bisdom, M 86.
- DE NOYETTE G. - HOEBEKE M., Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm, Nazareth, 1994, pagina 85.
- DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Tekst, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VII, Gent, 1971, pagina's 77-89.
- DHANENS E., Kanton Sint-Maria-Horebeke, Illustratie, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VIII, Gent, 1971, pagina's 122-129.
- VANDENBUSSCHE-VAN DE KERCKHOVE C., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Brakel, Brussel, 1980, agina's 62-64.
