Vierhonderd jaar geleden bood Amsterdam plaats aan een groeiende Portugees-Joodse gemeenschap binnen haar stadsmuren. Waar leven is, zijn begrafenissen. De Portugees-Joodse gemeenschap kocht in 1614 voor dit doel een klein stukje land bij de samenloop van de Bullewijk en de Amstel. Het stuk land werd "Beth Haim", het huis des levens, genoemd.
In Beth Haim vertrouwden de Portugese Joden meer dan zevenentwintigduizend van hun dierbaren toe aan de aarde. Rijk en arm, beroemd en berooid, ze werden allemaal samen begraven. Sindsdien hebben zij ervoor gezorgd dat de herinneringen bewaard bleven. Gedurende bijna drieëneenhalve eeuw werd Beth Haim onderhouden, beplant en verzorgd door bijdragen van de gemeenschap. Toen bracht de Tweede Wereldoorlog vernietiging. Slechts een paar families van deze eens bloeiende Portugees-Joodse gemeenschap in Amsterdam hebben het overleefd. Het huis des levens is het land van de stilte geworden.
Geweigerd
Amsterdam kende in de 16e en 17e eeuw een sterk groeiende Joods gemeenschap. Het stadsbestuur weigerde echter herhaaldelijk toestemming te geven voor de aanleg van een Joodse begraafplaats. De Joden werden gedwongen hun doden te begraven in Groet, in de buurt van Alkmaar, op ongeveer 50 km afstand van Amsterdam. In 1614 werd het eerste stuk grond van de huidige begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel aangekocht. Daarna werden tot 1690 - 1691 verdere aankopen gedaan. Vooral in de zeventiende eeuw werden vele prachtige marmeren grafstenen met indrukwekkende decoraties en inscripties geplaatst. In de bijna vier eeuwen daarna zijn de meeste grafstenen in de grond weggezakt.
De begraafplaats is niet alleen beroemd vanwege zijn historie. De kunstzinnig vormgegeven grafstenen trekken bezoekers uit zowel de directe omgeving als de verste uithoeken van de wereld. Dit is mede te danken aan David Henriques de Castro, die honderd jaar geleden een catalogus van het oudste grafveld maakte, de teksten op de stenen noteerde, een aantal grafstenen restaureerde, en het boek Keur van Grafstenen publiceerde. Dit boek werd met foto's geïllustreerd en wordt in elke encyclopedie vermeld.
Onder de aarde
Door de bodemgesteldheid is het grootste deel van dit rijke culturele erfgoed helaas weggezonken. De kleine Portugees-Joodse gemeenschap had niet de middelen om het werk voort te zetten dat de Castro was begonnen. Er ontstonden andere prioriteiten; in 1923 was de begraafplaats bijna vol. Aangezien de joodse wet verbiedt om doden op te graven, moest er een andere oplossing worden gevonden; een oud gedeelte van de begraafplaats werd met aarde bedekt om meer ruimte te creëren. In die tijd werd geschat dat de nieuw gecreëerde ruimte voldoende ruimte zou bieden tot 1963.
Bezoekers die hun grootouders en betovergrootouders proberen te vinden worden teleurgesteld door de erbarmelijke toestand van de delen van de begraafplaats waar zij werden begraven. De velden van 1857 en 1892 hebben sterk geleden onder de tand des tijds, nog verergerd door de problemen van zure regen, de moerassige aard van het land en het stijgende grondwater. Een volledige restauratie van deze duizenden grafstenen heeft nu de hoogste prioriteit.
Nieuwe hoop
De gedecimeerde Portugees-Joodse gemeenschap, bijna vier eeuwen bewaarder van dit culturele erfgoed, was ondanks kleine subsidies van de lokale overheid van Ouder-Amstel en de nationale en provinciale overheid, niet meer in staat om een verdere achteruitgang van de begraafplaats te voorkomen. In 1994 werd een fonds opgericht onder de naam van David Henriques de Castro om het toekomstige behoud en onderhoud van de begraafplaats mogelijk te maken door de som van vijf miljoen gulden bijeen te brengen.
Door een beroep te doen op de internationale gemeenschap onder het motto "Laat zien dat u geeft om Beth Haim", wil het Castro Fonds dat deze begraafplaats voor het nageslacht behouden. Met de aandacht is het in ieder geval gelukt: Beth Haim werd in 2012 op de World Monuments Watch geplaatst.
