Rijkswerf Willemsoord, ook wel de Oude Rijkswerf genoemd, dankt zijn ontstaan voor een belangrijk deel aan keizer Napoleon. Napoleon zag in dat Den Helder van grote strategische waarde was, gunstig gelegen in de kop van Noord-Holland tegenover de rede van Texel. Het kleine vissersdorpje moest de belangrijkste marinehaven worden in het noorden van het Franse keizerrijk met een moderne marinewerf.
Al eeuwen hadden schepen, zowel van de koopvaardij als van 's Lands Zeemacht beschutting gezocht in de zeegaten tussen Texel en Den Helder. In de Vierde Engelse oorlog (1780-1784) kwam het besef dat men van de mogelijkheden van het Nieuwe Diep gebruik moest maken om daar een goed functionerende oorlogshaven aan te leggen. In 1781 kwam de Stadhouder, Prins Willem V, naar Den Helder om de situatie te bekijken. Zo werd van 1782 t/m 1785 een dam aan de overzijde van de haven tot aan de keerdam aangelegd.
Het Nieuwe Werk
Al spoedig bleek de noodzaak van het bouwen van een werf. De aanbesteding van 'Het Nieuwe Werk" vond plaats in 1791 en kwam eind 1792 gereed. Het werk omvatte een ingedikte ruimte voorzien van een borstwering en had de vorm van een parallellogram, afgesloten door een schutsluis en was doorsneden door een diepe gracht. Op het terrein bevonden zich naast de kielplaats vier magazijnen en smederijen met drie werkloodsen. Het complex heeft ruim 30 jaar gefunctioneerd. In 1827 werd het overgedragen aan het Departement van Oorlog om omgebouwd te worden tot fortificatie (fort Oostoever).
Jan Blanken Jansz.
Na de inlijving van Nederland bij Frankrijk bezocht Napoleon in 1811 Den Helder. Bij zijn decreet werd bepaald dat in Den Helder de grootste marinehaven en de grootste marinewerf van Nederland gebouwd moesten worden. Een ontwerp van Jan Blanken Jansz., directeur der maritieme werken, werd op 8 maart 1812 goedgekeurd. Blanken stelde voor het gehele marine-etablissement te omwallen en deze in het noordoosten te voorzien van een citadel. Het plan omvatte behalve het werfterrein ook uitgebreide vestingwerken, maar deze werden slechts gedeeltelijk uitgevoerd. Wel werden gebouwd de forten Morland (Kijkduin), La Salle (Erfprins), L’ Écluse (Dirksz Admiraal) en Dugommier (Oostoever).
Scheepvaartverbinding
In september 1822 was het werk zover gevorderd dat het droogdok in gebruik genomen kon worden en het werfbedrijf kon gaan draaien. In 1823 werd het definitieve plan voor de inrichting door Koning Willem I goedgekeurd. De voltooiing nam nog ruim vier jaar in beslag. In dezelfde jaren waarin men werkte aan de werf werd ook de scheepvaartverbinding binnendoor met Amsterdam voltooid door het in 1825 gereedkomen van het Groot Noordhollands kanaal, eveneens een schepping van
Jan Blanken.
In de volgende decennia, tot vandaag toe, werd er veranderd en bijgebouwd. Geleidelijk aan werden de Rijkswerven te Vlissingen, Rotterdam, Hellevoetsluis, Amsterdam en Medemblik opgeheven en bleef de Rijkswerf te Den Helder alleen over.
De voormalige rijkswerf is sinds het terugtrekken van de Koninklijke Marine naar een nieuwe werflocatie in Den Helder omgevormd tot een nautisch themapark.
