Inleiding
GEDENKTEKEN ter nagedachtenis van de arts-weldoener Samuél Sarphati, gesitueerd in het westelijk deel van het Sarphatipark en bestaande uit een eclectisch-renaissancistisch bouwwerk met waterbassin naar ontwerp van prijsvraagwinnaar J.R. de Kruyff en een bronzen borstbeeld naar ontwerp van S.H.J. Stracké-van Bosse, uitgevoerd in 1886.
Het monument heeft een voorgeschiedenis die tot 16 augustus 1874 teruggaat, toen de joodse bankier A.C. Wertheim tijdens de feestrede ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Paleis van Volksvlijt het plan tot het monument initieerde.
Omschrijving
Het Sarphatimonument is gesitueerd op een kleine kunstmatige heuvel en bevat een groot onderkelderd waterbassin met een doorsnede van circa zestien meter, met hardstenen rand en in het midden een tempelachtig bouwwerk van bijna twaalf meter hoog, voorzien van composiet zuilen van rood Zweeds graniet op een hoog ruw bewerkt natuurstenen basement, en bekroond door een koepelvormige dak op segmentvormige frontons, met bronzen reliëf en lauwerkrans en vergulde koperen stedekroon van Amsterdam op de de top. Het grondplan van het waterbassin vormt een combinatie van cirkel en vierkant. Het monument is uitgevoerd in een combinatie van Oberkirchner zandsteen en natuursteen. De zuilen zijn voorzien van bronzen voetstukken en kapitelen. De kroonlijst erboven is voorzien van vier bronzen tekstplaten: 'Sarphati - Stichter - Van 't Nieuw Amsterdam. De bronzen schilden op de koepel brengen zijn levenswerk in herinnering: 'Volksvlyt - Onderwijs - Handel.' Het koepelvormige dak is bewerkt alsof het bekleed is met een natuurlijk dekmateriaal, gelijkend op bladeren. Het basement bevat vier bronzen leeuwenkoppen boven vier stenen waterbakken rondom de voet van het monument. Kleine waterspuwende kikvorsen bevinden zich beneden aan de hoeken, eveneens in brons uitgevoerd.
Waardering
Het Sarphatimonument is van algemeen belang vanwege de cultuur-, kunst-, sociaal-historische en architectuurhistorische waarde als gaaf bewaard, representatief voorbeeld van een gedenkteken in historiserende trant met rijk materiaal- en vormgebruik en tevens als herinnering aan een nationaal bekend weldoener.
