Inleiding
In 1889 en 1890 gebouwde STOOMDRUKKERIJ met bijbehorende winkel. De drukkerij (1889) zowel als de winkel (1890) zijn gebouwd in opdracht van Eduard IJdo naar ontwerp van architect D. Veilbrief. De meest representatieve gevel van de drukkerij is opgetrokken in een nauw aan de Neo-Hollandse Renaissance verwante, destijds zeer gangbare bouwstijl. De overige gevels hebben geen bijzondere stylistische kenmerken. De met de voorgevel op het water (Oude Rijn) georiënteerde drukkerij maakt deel uit van het beschermde stadsgezicht.
Omschrijving
Vanuit een L-vormige plattegrond opgetrokken, min of meer complexmatig geheel met de winkel-woning. Op de Oude Rijn georiënteerde, als het ware uit het water oprijzende gevel van een drie bouwlagen tellend bedrijfsgedeelte onder met bouletpannen gedekte samengestelde kap (mansarde-, zadel- en gebroken zadeldak). Drie-assige symmetrische gevel met hoger opgaande middenpartij, opgetrokken in met gepleisterde baksteen geaccentueerde machinale baksteen. Baksteendecoraties in de boogtrommels boven de gevelopeningen onder segmentbogen.
Gepleisterde cordonlijst tussen eerste en tweede bouwlaag met de tekst "BOEK- KANTOOR- EN HANDELSDRUKKERIJ EDUARD IJDO" in verdiept aangebrachte letters. Smeedijzeren muurankers aan weerszijden van de vensterbogen in de risalerende zijtraveeën.
Alle vensters identiek, rechtgesloten, met schuiframen en doorgetrokken, geprofileerde onderdorpels en aanzetstenen en sluitstenen met diamantkoppen in de segmentbogen. Iets bredere middentravee met in de eerste bouwlaag een niet meer originele invulling in de gevelopenening waar oorspronkelijk de laaddeuren zaten. Tweede en derde bouwlaag met twee vensters, elk onder een halve segmentboog. Deze vormen samen een segmentboogvormige overspanningsboog met aanzetstenen en een sluitsteen boven de smalle bakstenen penant. Horizontale gevelbeëindigingen met links "OPGERICHT" en rechts "ANNO 1889" in gepleisterde velden tussen geprofileerde lijstdelen. Vierde bouwlaag van de middenpartij in de vorm van een onder zadeldak staande lucarne met trapgevel, voorzien van geprofileerde deklijsten, op kraagsteen rustende, overhoekse tenant (met restant van een ijzeren bekroning) en twee vensters als die in de tweede en de derde bouwlaag, maar met een iets bredere penant. Linker zijgevel met staafankers en rechtgesloten vensters onder rollaag. Rechter zijgevel grotendeels aan het oog onttrokken door in het interbellum gebouwd woonhuis.
Achtergevel (Koppenhinksteeg) - in het verlengde van de rechter zijgevel van het winkelpand, maar iets hoger opgaand - met rechtgesloten gevelopeningen onder strek.
Waardering
De stoomdrukkerij is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde.
De drukkerij en de bijbehorende winkel zijn van cultuurhistorische waarde als representatief overblijfsel van een (destijds) belangrijke bedrijvigheid in Leiden.
Het complexje heeft architectuurhistorische waarde vanwege de detaillering en het materiaalgebruik van de voor de bouwtijd zeer karakteristieke voorgevels.
Er is tevens sprake van ensemblewaarde vanwege de relatie tussen de gevels en vanwege de bijzondere verkaveling van het geheel.
Drukkerij en winkel zijn bovendien van belang vanwege de herkenbaarheid en de gaafheid van het exterieur.
Overige bedrijfsgebouwen. Een van de grootste nog bestaande Leidse fabriekscomplexen is de voorm. meelfabriek De Sleutels (Oosterkerkstraat 18) , opgericht in 1884 door A. de Koster en A.J. Koole (gesloten 1988). Ontworpen door W.C. Mulder zijn het ketelhuis (1896) met rondbooggewelf op kolommen en het in gewapend cement uitgevoerde silogebouw voor graanopslag (1898-1904). Een staalskelet met houten vloeren heeft het hoge riffellokaal (voor het scherpen van de maalwalsen uit 1931). Een functionalistisch ontwerp van J.A. van der Laan is het meelpakhuis (1937), voorzien van een betonskelet met paddestoelvloeren. In functionalistische stijl ontwierp B. Buurman het kantoor en de dienstwoning (beide 1940). Het gebouw van de voorm. conservenfabriek Tieleman & Dros (Middelstegracht 83-89b) , gesticht in 1877, kwam rond 1900 tot stand in neorenaissance-stijl, mogelijk naar ontwerp van W.C. Mulder. Boven de poort zit een erker in chaletstijl. Eveneens door Mulder ontworpen is het kantoorgebouw van de voorm. broodfabriek Ceres (Korevaarstraat 30) , waarvan het linkerdeel met trapgevel in 1894 werd opgetrokken en het rechter bouwdeel in 1910. De voorm. stoomdrukkerij Eduard IJdo (Koppenhinksteeg 2) en het bijbehorende woon- en winkelpand (Hooglandsekerkgracht 4) werden in 1889-'90 gebouwd naar een neorenaissance-ontwerp van D. Veilbrief. In 1901-'02 verrees naar plannen van J. van Lokhorst het voorm. rijkszuivelstation (Vreewijkstraat 12), dat diende voor boteronderzoek en het toezicht op de naleving van de boterwet. Het door L. en J.A. van der Laan ontworpen gebouw van de voorm. koffiefabriek en theehandel Het Klaverblad (Korevaarstraat 2f) , gesticht in 1769, dateert uit circa 1924. Na de sluiting in 1987 heeft men de fabriek verbouwd tot een winkel met bovenwoningen. De fabriek van de Stichting Het Kaasmerk (Roomburgerweg 3) kwam in 1926-'27 tot stand naar een functionalistisch ontwerp van G. Stapenséa met bijbehorende kantoren en een directeurswoning. Aan de achterzijde bevindt zich een hal met sheddaken.
