Inleiding
TSAAR PETERHUISJE uit omstreeks 1632, behorend tot het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje".
Omschrijving
Op rechthoekig grondplan opgetrokken houten woonhuis van één bouwlaag onder een met rode Hollandse pannen gedekt zadeldak. De sterk doorgezakte zijgevels zijn samengesteld uit brede gepotdekselde delen en voorzien van een houten blokgoot op geprofileerde gootklampen. De voor- en achtergevel zijn tot aan de verdiepings betimmerd met brede staande delen (voor deels met een concave dwarsdoorsnede) en daarboven voorzien van een topgevel van brede gepotdekselde delen afgesloten door rechte windveren. In het midden van de voorgevel (O) bevindt zich een opgeklampte deur van brede delen. De voorgevel is verder evenals de rechterzijgevel (N) gesloten.
De linkerzijgevel (Z) heeft rechts van het midden een vertikaal in tweeën gedeelde opgeklampte deur waarboven een tweedelig bovenlicht voorzien van blank glas-in-lood. Rechts in de gevel bevindt zich een kloosterkozijn met onderin een twaalfruits draairaam waarvoor een opgeklampt luik, en bovenin eveneens blank glas-in-lood. De achtergevel (W) heeft rechts van het midden een in tweeën gedeelde deur met een opgeklampte onderdeur van staande delen waarboven een negenruits raam als bovendeur. De deur wordt geflankeerd door meerruits (vaste) ramen. Middenboven bevindt zich een opgeklampte deur van drie staande delen afgehangen aan twee handgesmede duimgehengen. Het interieur verkeert nog grotendeels in de oorspronkelijke staat en bevat onder meer twee door een wand van staande delen gescheiden vertrekken en een met brede delen beschoten gordingenkap rustend op vier lichte spanten. De wandstijlen van het uit vier gebinten samengestelde houtskelet zijn voorzien van rechte korbelen. In het oostelijke vertrek bevindt zich onder meer een bedstede en een schouw met in de gepleisterde bovenboezem twee witmarmeren gedenkstenen die blijkens opschrift in 1814 door Alexander I geplaatst zijn. Het houten huis is geplaatst op een rechthoekig podium van rode baksteen met hardstenen hoekblokken, in de korte zijden gietijzeren ventilatieroosters, en in de linkerkant een houten trap van drie treden ter hoogte van de deur in de zijgevel van het huisje. De twee bewerkte trapbalusters hebben een Russisch aandoende bekroning in de vorm van een ui. Onderaan rusten de houten wanden op een plint van gele verblendsteen die de doorgezakte vorm van het huisje volgt. Het huisje is rondom opgehangen aan een op het podium geplaatst houtskelet bestaande uit vijf gebinten die op twee hoogten door regels en bovenaan door langsbalken met elkaar verbonden worden en door het dak van het huisje steken. Tegen de zijgevels van het huis zijn wandstijlen aangebracht die met bouten bevestigd zijn aan de genoemde regels. De stijlen van de vijf gebinten zijn bovenaan voorzien van (3) korbelen in de dwars- en lengterichting en een houten sierbord. Op die van de middelste stijl aan de zuidzijde staan de jaren waarop Peter de Grote Zaandam bezocht geschilderd (1697 en 1717). Aan de stijl rechts hiervan is een houten bordje bevestigd waarop de volgende tekst: "MEN WORDT VERZOCHT/NIET OP DE WANDEN/DEUREN OF RAMEN TE/SCHRIJVEN TE KRABBEN/OF TE SNIJDEN".
Waardering
Het tsaar Peterhuisje is van algemeen belang als historisch-functioneel hoofdonderdeel van het museumcomplex "Tsaar Peterhuisje" en als grotendeels gaaf bewaard voorbeeld van een eenvoudig houten woonhuis uit de eerste helft van de 17de eeuw, waar tsaar Peter de Grote in 1697 verbleef tijdens zijn voor de ontwikkeling van de Russische vloot belangrijke bezoek aan de stad Zaandam.
Het museum Czaar Peterhuisje (Krimp 23-24) bevat het vroeg-17de-eeuwse houten huisje waarin tsaar Peter de Grote woonde tijdens zijn verblijf te Zaandam in 1697. In het ondersteunende houten raamwerk zijn elementen uit de Russische houtbouw verwerkt. Het huisje is geplaatst in een in opdracht van tsaar Nicolaas II door G.B. en A. Salm ontworpen hal in neorenaissance-stijl (1896-'97). Cartouches vermelden de jaren van de twee bezoeken van de tsaar aan Zaandam (1697 en 1717) en de geveltop wordt bekroond door een hardstenen Russische keizerskroon. De naastgelegen beheerderswoning en de ommuring dateren ook uit circa 1897.
