De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 60 - Annie Schoterman
In Pulchri was laatst de tentoonstelling ‘Annie Schoterman – FACES & andere werken' te zien. Helaas zag ik die tentoonstelling niet, maar ik maakte het een beetje goed door onlangs op de Voorjaarstentoonstelling van Pulchri haar drieluik van geel-zwarte FACES te bekijken. Heel mooi.
Bij haar op bezoek in haar atelier op het culturele bedrijventerrein in Amsterdam-West ‘De 1800 Roeden’, een voormalige munitieopslagplaats midden in de natuur aan de westrand van Amsterdam, zie ik nog veel meer FACES. Drie hangend aan de muur, en tientallen in plastic mappen op de opbergkasten.
Gezicht én sleutel
Alle FACES hebben dezelfde grondvorm: een gezicht met een gat ter hoogte van de plek tussen de ogen en de top van de neus. Maar je kunt er niet alleen een gezicht, maar ook een sleutel in zien. De FACES zijn op een zeer gevarieerde manier met aquarelverf ingevuld. Iedere FACE kwam vrij intuïtief tot stand en weerspiegelde de stemming en gedachten van Annie Schoterman van het moment dat zij het maakte. Ze heeft er al meer dan 200.
Annie Schoterman: “Binnen deze vorm, zonder voor- of achterkant, moest ik mijn verhaal kwijt, ik kon er mijn eigen hoofd in ‘legen’. Ik noem dit maar even het ‘schoffelen’ van de geest, het vrijmaken voor nieuwe indrukken en waarnemingen.” Het is een soort dagboek. Als Annie terugkijkt, – ze is er tien jaar mee bezig - lijkt het wel of ze ‘vrienden’ ziet. Het aquarelleren van de grondvorm zorgde iedere keer ook voor een avontuur. “Het is onvoorspelbaar hoe een kleurvlek met veel water zijn weg baant, en al een beetje het verloop van de voorstelling bepaalt. Het is een cadeautje dat je er bij krijgt.”
Zeven zonden en zeven deugden
Niet alleen de FACES, maar al Annie’s werk komt voort uit de behoefte en noodzaak om de wereld om haar heen, in alle facetten, een vorm te geven, en door haar hoofd leeg te maken ruimte te scheppen. “Vaak is er een literair, religieus of filosofisch onderwerp de aanleiding geweest. De laatste jaren zijn het meer ‘abstracte’ verhalen, invallen die ontstaan vanuit het dagelijks leven.”
Een bijzondere serie in de FACES vormen de zeven zonden (ijdelheid, hebzucht, lust, afgunst, gulzigheid, woede, luiheid) en de zeven deugden (wijsheid, rechtvaardigheid, matigheid, moed, geloof, hoop, naastenliefde).
In haar studio zijn twee ruimtes. De eerste ruimte heeft ze een tijdje verhuurd, het ziet er heel netjes en opgeruimd uit. De tweede , waar we zitten, is een stuk gevulder. Aan de muur boven de tussendeur zie ik een reeks kevers met een hard donker pantser, maar met roze poten, die bij nader inzien Barbiepop-armen en benen blijken te zijn.
Cyborgs
Annie Schoterman: “Het zijn aliens of cyborgs, keverachtige wezens. Ik maakte ze voor een groot project in Italië. Ik wil ze tonen in het ‘Ex-Manicomio’ in Rome, één paviljoen is het Museo Laboratorio della Mente. Ik wil dat graag in samenwerking met Museum Het Dolhuys (Museum van de Geest) in Haarlem. De Amerikaanse feministische bioloog, filosoof en socioloog Donna Haraway hield in haar essay A Cyborg Manifesto uit 1985, een pleidooi voor de afschaffing van de rigide grenzen tussen mensen en dieren, organismen en machines, mannen en vrouwen. Volgens haar opvattingen van het begrip cyborg zijn veel mensen die nu op aarde rondlopen in feite al cyborgs. Iemand die hulpmiddelen als een pacemaker en een hoorapparaat heeft, voldoet al aan de voorwaarde van 'cyborg'.”
Anti psychiatrie
In dat Italiaanse Manicomio, dat ‘gekkenhuis’, in Trieste eerst, was de psychiater Franco Basaglia werkzaam, die wijd en zijd bekend werd als de voorvechter van de ‘anti- psychiatrie’, democratische psychiatrie. Dat sprak de Annie, die twaalf jaar in Selci en Cantalupo in de Sabina, op het platteland nabij Rome woonde en werkte, erg aan. Nog steeds komt ze elk jaar geregeld in Italië. “Op ons voormalige Italiaanse huis hadden we ruim twee hectare grond erbij. Dat stuk grond volgde het zelfde principe als de FACES: er was een basis, een omtrek en een vorm. En ook geen voor- en achterkant. Ook dat ging ik op mijn manier invullen.”
“Vorig jaar bestond de Anti-Psychiatrie 40 jaar. Basaglia heeft de deuren destijds open gezet. Ik ben, in mijn familie, vroeger ook met de psychiatrie in aanraking gekomen. Ik vind psychiatrische patiënten óók interessant, het zijn mensen die worstelen met het bestaan. Ze – en ook kunstenaars /filosofen en dichters - zijn interessanter dan de ‘gezonde’ mensen. Het zou mooi geweest zijn als die tentoonstelling vorig jaar al had plaatsgevonden. Maar het kan nog komen.”
Kruiswegstaties-project
Gevraagd naar een sleutelwerk noemt ze het Kruiswegstatieproject ‘Where are you from? // Where are we going?’ Het werd voor het eerst tentoongesteld in de Bergkerk in Deventer in 2010. Deventer was in haar jeugd de ‘stad’ voor haar, waar ze vanuit het dorpje Wesepe/Olst naar toe fietste. In de apsis van de kerk (de ruimte achter het altaar) waren 14 +1 fresco’s geplaatst. Tegen de pilaren vier ladders met gebroken sporten en, in het midden, in het licht, een ‘NEST’, een uitvergrote doornenkroon, een corona.
De ladders verwezen naar de ’Jacobsladder’, de droom van aartsvader Jacob, waardoor hemel en aarde werden verbonden, en engelen afdaalden om het contact met boven te onderhouden. Op de fresco’s waren wattenachtige wolkenluchten gelijkend op de uitwaaierende strepen die een straaljager achterlaat met een ‘kompas-naald’ erin afgebeeld. “Het werk verbeeldt een universeel thema staat voor de levensreis van iedere mens, en het vallen en opstaan daarin.”
In Italië was het twee jaar later in Rome te zien, in Sala Santa Rita. Ik zie het in het bijbehorende boekje. Bij de fresco’s staan gedichten/ tekstfragmenten geschreven van diverse auteurs, met teksten van Annie. In ’94 werkte ze al aan geabstraheerde staties. Ze laat wat voorbeelden zien, vaak heeft het een T-vorm gekregen. De afzonderlijke staties variëren van rood tot rood-zwart. Er zijn een aantal donkere plekken die corresponderen met de vallen (drie) van Christus tijdens zijn laatste tocht. Aan het eind wordt het lichter. Op dit moment is ze meer met het ondergrondse, wortel-leven bezig.
Italië
Nog steeds is ze elk jaar wel een paar keer in Italië. “Italië werkt voor mij inspirerend, vooral de levenshouding van de Italianen. Ook het theaterachtige.” En van alle Italiaanse steden is Rome wel haar lievelingsstad. “In Rome zullen ze een mooi oude boom niet uit de weg ruimen als ze een wegverbetering werken. Liever leggen ze dan een bocht er omheen. In Nederland is dat wel anders. Aan de Nassaukade, waar ik woon, moeten mooie bomen het loodje leggen vanwege een parkeergarage. We voeren er al lang actie tegen en we zijn doorgegaan tot de Raad van State.”
Tot slot, heeft ze nog een mooi slotwoord? “Ik probeer orde in de chaos te brengen. Daarbij zijn Agnes Martin en Yayoi Kusama inspirerende voorbeelden. Beiden hadden bij tijden psychiatrische problemen. Martin vertrok naar de woestijn van New Mexico waar ze abstract-expressionistisch werk maakte en Kusama ging muren, vloeren, objecten, zichzelf en assistenten beschilderen met ‘polkadots’. Kusama woont in een psychiatrische instelling, heeft haar atelier in de buurt. In Museum Voorlinden wordt haar werk nu getoond. Hoe verschillend ze ook zijn, Ik heb beide kunstenaars ‘in me’. Ik bewonder ze enorm.”
Afbeeldingen
1) FACE, 'Noli me tangere', aquarel, 2014, 2) 'Systems & Cyborgs opstelling in Arti & Amicitiae 2017, 3) FACE, 'Cavallo Blu' aquarel, 2018, 4) FACE, 'Da vicino nessuno è normale' aquarel, 2018, 5) FACE 'FACE '14 + 1' 2014, 6) 'FACE', 'A path to go', aquarel, 2018, 7) 'Als Gregor Samsa....' , aquarel 2016, 8) 'Alien', aquarel 2017, 9) 'Alien', aquarel 2017, 10) 'Alien', aquarel 2017, 11) 'System', aquarel 2017, 12) 'System', aquarel 2018, 13) Installatie Bergkerk in Deventer (2000), 'Where are you from? // Where are we going?, 14) portret Annie Schoterman
http://www.annieschoterman.com/
