De wereld van de Goudse kunstenaar, 1 - Mieke de Haan

Walter van Teeffelen – dinsdag 9 mei 2017, 05:57 uur

Mieke de Haan laat zich in haar werk inspireren door tijd en ruimte. Door verlaten gangen en kamers in oude gebouwen. De bijna tastbare leegte in deze ruimtes raakt haar. “Als ik opzij stap, zie ik de tijd gaan. Ik volg haar door lege ruimtes. Soms kom ik mensen tegen, soms ontmoet ik alleen hun schaduwen. Of hoor ik hun stemmen, heel ver weg in het gebouw.”

Op dit moment werkt ze in zo’n oud gebouw: Museum Gouda. Bovenin heeft ze een atelier ingericht waar ze vanaf 15 januari werkt. In haar schilderhoek met ezel en verf ligt een tapijt op de grond. Ze heeft nog een maand te gaan. Twee dagen in de week schildert ze te midden van een expositie van haar eigen werk. Daarmee is het hele schilderproces live te volgen voor bezoekers.

Erasmus

Tegen de muur staan de schilderijen die ze hier de afgelopen maanden heeft gemaakt. Ze staat er verbaasd van hoe productief ze hier is kunnen zijn. Ze heeft allerlei aspecten van het museum vastgelegd, het plafond van de kapel, hoekjes in het trapportaal, de oude plafondbalken.

Het gebouw heeft een lange historie, het was bibliotheek, weeshuis en (zieken)gasthuis. Erasmus’ vader is in dit gebouw aan de pest overleden. Aan de overkant van het Museum zag ik een huis waar de jonge Erasmus veel tijd had doorgebracht. Een vrouw had hem daar onder haar hoede genomen. Mieke de Haan laat me – op het eind van ons gesprek – nog een speciale Erasmuskamer in Museum Gouda zien. Het kan bijna niet anders of Erasmus zelf heeft hier rondgewaard.

In 2016 werkte Mieke de Haan op uitnodiging van Museum Gouda in het Erasmusjaar als ‘artist-in-residence’ in de Jeruzalemkapel. Het adagium van Erasmus ‘Afstand scheidt enkel de lichamen, niet de geesten’, was de leidraad voor een beeldverslag van de woordeloze gesprekken die ze met Erasmus voerde. Deze 56 tekeningen bundelde ze in een groot boek, dat in een glazen vitrine midden in haar museumatelier ligt. In de gang zijn alle tekeningen digitaal op een beeldscherm te zien.

Ruimte en tijd

We begonnen het gesprek in De Haans atelier, een mooie grote ruimte in een verbouwd oud pand aan de kop van de Peperstraat, niet ver van de Hollandsche IJssel. Een straat met een mooi smal grachtje. Haar werk hangt aan de muur. Perspectivische ruimtelijke schilderijen, met veel groen en oranje en bruin erin. Is ruimte inderdaad haar thema?

Mieke de Haan: “Het gaat mij om ruimte én tijd. Het verleden interesseert me en met name hoe het verleden als het ware ‘meereist’ naar het heden. Veel gebouwen, speciaal hier in Gouda, bestaan een hele tijd, al eeuwen vaak. Daar hebben mensen in gewoond, hun levens in geleefd. Ik ben gespitst op sporen van menselijke aanwezigheid. Licht is ook een belangrijk aspect, dat duidt tijd. Natuurlijk licht dat door een ruimte beweegt fungeert als een soort klok. Je kunt eraan aflezen hoe laat het is. Soms brengt het licht dingen van buiten mee naar binnen, in de vorm van schaduwen, de blaadjes van de bomen bijvoorbeeld.”

Tijdreis

Aanvankelijk schilderde ze nog wel mensen in die ruimte, maar die zijn er langzamerhand uit verdwenen. Ze legt ook vast wat ze voelt in een ruimte. Dat is een extra laag in het werk. Mensen zijn er soms toch, bijvoorbeeld als schaduw. “Ik hoor ze wel, maar ik zie ze niet.” Al schilderend wil ze op meer plekken tegelijk en in meer tijden tegelijk zijn.

“Een schilderij maken voelt als een tijdreis. Ik ben nieuwsgierig naar de laag achter de werkelijkheid, en die probeer ik ook te vangen in mijn werk. De buitenkant van het schilderij, dat wat je ziet, is de buitenkant van het proces.” Het proces is voor haar belangrijker dan het eindresultaat. “In het proces zoek ik naar een oprechte verbinding met mijzelf en het schilderij. Dat gaat voor een groot deel onbewust. Het is een vorm van hyperconcentratie. Dat gebeurt zelfs in de atelierruimte in Museum Gouda. Dan ben ik aan het werk en heb ik niet in de gaten dat er tientallen mensen staan mee te kijken.”

Weeshuis

Heeft ze een sleutelwerk, een werk dat als kantelpunt fungeerde? Dat kantelpunt blijkt er inderdaad te zijn. Plaats en tijd kan ze nog noemen. “Berlijn, 2010. Ik ben vaker in Berlijn. Daar woont familie. Er was een kunstmanifestatie in een oud weeshuis. Berlijn is een stad vol historie, vaak beladen historie. In het weeshuis kon je zonder dat je veel moeite hoefde te doen nog de kinderstemmen van vroeger horen. Dat greep me aan, hoe ik in het ‘nu’ het ‘toen’ voelde. Ik heb daar veel foto’s gemaakt.”

Naar aanleiding van die foto’s is ze gaan schilderen. Ze laat twee schilderijen daarvan zien. Je ziet een lange gang, het licht dat van boven en de zijkant binnenvalt, in de verte silhouetten van personen. “Ik heb me niet aan de foto gehouden. Ik heb onderdelen verplaatst, gedraaid en gekeerd, van het plafond bijvoorbeeld een muur gemaakt. De kleuren van de schilderijen zijn niet zoals ik ze daar zag. Maar het is wel geworteld in de werkelijkheid daar, de foto is buiten beeld geraakt. Andere sensaties zijn er bij gekomen en verwerkt.”

Elke dag een tekening

Mieke de Haan studeerde in 1985 af in de richting (mode-)illustratie op de Academie St. Joost in Breda. Ze wilde illustrator worden en de mode nam ze voor lief. Sinds 1985 werkt ze ook als illustrator. “Ik hou van verhalen, ik heb een grote liefde voor tekst. Als kunstenaar vertel ik mijn eigen verhalen en als illustrator verbeeld ik de verhalen van anderen. Ik vind het mooi om ingewikkelde dingen als processen en droge stof als jaarverslagen van verhelderend beeld te voorzien. Mijn werk vind je terug in boeken, bedrijfs- en publieksmagazines, op websites en zelfs op billboards. Ik denk dat illustreren meer is dan plaatjes maken, je moet op een intelligente manier met de betekenis van de tekst omgaan.”

Sowieso begint Mieke elke dag met het maken van een tekening. “Daar heb ik de hele verdere dag profijt van. Het gaat vrij spontaan, ik heb niet iets in mijn hoofd waar ik heen wil. De tekening lijkt zichzelf te tekenen. Het blijft natuurlijk altijd voer voor psychologen, zulke tekeningen. Soms blijken er lagen in te zitten die ik op het eerste moment niet zie. De betekenis van zo’n tekening ontvouwt zich in de tijd. Dat geldt overigens ook voor mijn schilderijen. Ik begin een schilderij en zie waar het mij brengt. Mijn schilderijen verrassen mij vaak.”

Ze vertelt er graag over en ze vindt het ‘t mooist als haar beelden de verhalen van anderen losmaken. “Dat iets de ziel raakt en het hart opent. Dat is ook wat mij trekt in het schilderen in het Museum. Ik vind het mooi als mensen durven te gaan vertellen over wat ze zien.”

Doener

Ze heeft eerdere ervaringen met werken in het publiek. Met jazz-zangeres Astrid Seriese stond ze op het podium met het project Charcoal Songs. Astrid zingend en zij tekenend. Ze had daarbij totaal geen last van de volle zaal met mensen. En eerder had ze tijdens een evenement op straat in Gouda mensen geportretteerd. “Met behulp van een kookwekkertje. Ieder kreeg vijf minuten. Op twee panelen van in totaal 1.20 x 4.80 m. schilderde ik in één dag de portretten van 48 mensen.”

Ze een echte werker, zegt ze tot slot. “Ik ben een doener, ik ga niet wachten op inspiratie. Als ik gewoon begin dan gebeurt er iets: de beweging van een potlood op papier maakt altijd iets los bij mij. Ik kan me geen leven zonder tekenen en schilderen voorstellen.”

Mieke de Haan schildert nog tot en met 4 juni in Museum Gouda.

Afbeeldingen: 1) portret Mieke de Haan, 2) zt sleutelwerk 01 110x80cm 2010, 3) zt sleutelwerk 02 110x80cm 2010, 4) expositie Mieke de Haan schildert Museum Gouda 2017, 5) kapel #03’ 110x80cm 2015, 6) expositie Mieke de Haan schildert Museum Gouda 2017, 7) ‘aangetast #02’ 110x80cm 2016, 8) ‘verspreiding’ 200x140 2014, 9) – 12) expositie Mieke de Haan schildert Museum Gouda 2017, 13) -14) Mieke de Haan bladert in Erasmusboek 2017