De wereld van de Haagse kunstenaar, 11 - Anne Wellmer

In Den Haag woont ze. Maar voortdurend is ze onderweg, de hele wereld over. Nu zit ze weer in een kleine stad halverwege New York City en Boston in Connecticut. En als ze daarvoor niet in Brussel zat, dan was ze wel in Barcelona, in Berlijn of in Tallinn.

We hebben het over Anne Wellmer. Ze kan nog het beste omschreven worden als een geluidskunstenaar. Net voordat ze weer Nederland uitvloog had de Cultuurbarbaar het geluk haar te spreken.

Als een persoon een globetrotter is, dan ben jij het wel

‘Mijn vader is hoogleraar filosofie. Hij maakt deel uit van de Frankfurter Schule: met elke nieuwe baan van mijn vader ging de familie verhuizen. Als kleuter woonde ik in Toronto en New York, maar ik ben in Duitsland geboren. Later heb ik het geluk gehad medestudenten uit de hele wereld te hebben, tijdens mijn opleiding op het Haagse conservatorium en zeker nu op de Wesleyan University.

Vertel eens over je eerste stappen in de kunst

’Toen ik het gymnasium afsloot wilde ik zingende clown worden. Ik ging klassieke zang studeren, eerst in Mainz en later op het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam. Maar ik was van plan een brede blik te houden, ook naar andere disciplines.’

‘Ik ontmoette de toneelregisseur Nicolaj Cajazza, waarmee ik ging samenwerken. En toen een studente choreografie mij vroeg om een stuk van haar met zang te begeleiden en mij vervolgens vroeg om mijn stem met elektronica te vervormen, stapte ik voor het eerst de elektronische studio van het Sweelinck Conservatorium in.’

‘Ik begon enthousiast workshops te volgen, onder andere van Joel Ryan en Trevor Wishart. Voor het eerst hoorde ik toen van de opleiding Sonologie aan het Conservatorium in Den Haag. Ondertussen verkeerde ik wel in onzekerheid: ik had genoeg van de zangopleiding en liep weg uit het Amsterdamse Conservatorium.’

Muziektheaterprojecten

‘Ik ging me oriënteren op een toneelopleiding in Frankrijk, maar besloot toch om toelatingsexamen te doen voor een conservatoriumopleiding elektronische muziek: de studierichting Sonologie van het Haags Conservatorium. Ik deed september ’93 toelatingsexamen, op de dag dat het wintersemester van start ging, en werd meteen toegelaten.’

‘Het was een fantastische tijd. Al gauw ontmoette ik collega’s waarmee ik jarenlang zou samenwerken: Stephie Büttrich, Florentijn Boddendijk, Edwin van der Heide, Matthijs Ruijter en Justin Bennett. Met zangeres Stephie Büttrich, danser Thomas Körtvelyessy, geluidstechnicus Matthijs Ruijter en componist Matthew Ostrowski ontstonden een aantal muziektheaterprojecten die op diverse podia in Nederland werden getoond.’

‘Met Florentijn Boddendijk en Edwin van der Heide ontstond een trio van live elektronische muziek. We hebben op vele festivals opgetreden, in Nederland en in Europa, de laatste keer in Tallin in Estland. Daarnaast deed ik – in Nederland, Europa en de VS – projecten met geluidskunstenaar Justin Bennett, onder andere de geluidsroute voor 750 jaar Den Haag.

Tally Luna Atlanticipated

‘In 1995 maakten Florentijn Boddendijk, Edwin van der Heide en ik het gezamenlijke stuk Tally Luna Atlanticipated – a monomedia performance based on fictive flights to the moon with a balloon. Florentijn en Edwin speelden hun zelfontworpen instrumenten – Florentijn laserbass, Edwin midiconductor – en ikzelf speelde oude analoge instrumenten als de kraakdoos van Steim en ik zong.’ 

‘T.L.A. was gebaseerd op een verhaal van Edgar Allen Poe, maar verder waren teksten, muziekfragmenten en stijlen tot een muzikale collage bij elkaar gebracht. Zo verwerkten wij bijvoorbeeld  teksten van Leonardo da Vinci en van William Blake, flamencomuziek en herkenbare filmfragmenten. Het werd een zeer succesvolle productie waarmee we op vele festivals in binnen- en buitenland hebben opgetreden.’

Metamorfozen

‘Meteen na mijn afstuderen kreeg ik een werkbeurs van drie maanden van het Utrechtse Huis a/d Werf om een productie te maken. Dat werd het solostuk Metamorfozen, wat ging over zeven wetenschappers uit verschillende tijdperken: Hypatia van Alexandria, Hildegard von Bingen, Anne Conway, Marie Curie, Lise Meitner, Gertrude Stein en Hannah Ahrendt.’

‘Het stuk ontstond in nauwe samenwerking met geluidstechnicus Matthijs Ruijter. Rond de koepelzaal van het Huis a/d Werf plaatsten we vijftien luidsprekers die elk een zeer uiteenlopende geluidskarakteristiek hadden. We gebruikten de luidsprekers in combinatie met verschillende microfoons als muziekinstrumenten.’

‘We gebruikten het geluid en de veranderingen van geluidskwaliteit om de illusie van verschillende omgevingen te creëren. Het Huis a/d Werf ligt aan het spoor, dus je hoorde bijna altijd treingeluid. We besloten dat treingeluid binnen te halen en in ons stuk op te nemen. Het stuk werd behalve in Utrecht ook in Den Haag opgevoerd en het zou ook nog naar Londen gaan, maar dat ging om praktische redenen uiteindelijk niet door.’

 ‘Helaas snapte de pers het nog niet helemaal. De toneelrecensent vond dat het muziek was, de muziekrecensent vond dat het toneel was en dus schreven ze er niet over. Maar juist op het grensgebied van de disciplines voel ik me het meeste thuis.’

Rumori festival

Vervolgens kreeg ik een opdracht voor een productie voor het Rumori festival in Frascati in Amsterdam.  Daar liep ik iemand tegen het lijf met wie ik jarenlang zou samenwerken: Boris Gerrets, die actief was op het grensvlak van beeldende en theatrale kunst. Met name video was zijn medium geworden. We maakten samen Souvenirs Entomologiques.’

 ‘Het is een performance over insecten en over een stem, over weerstand en over een boek. Het is gebaseerd op het gelijknamige werk van Jan Fabre, entomoloog en vader van de kunstenaar Jan Fabre. Souvenirs Entomologiques is een performance voor stem, video en geluidsspoor. Het geluidsontwerp en het beeld creëerden samen een hypnotisch geheel.’

Ensemble Grand Mal

‘Met Justin Bennett en Stephie Büttrich  kreeg ik het idee een band van geluidmakers te beginnen: het Ensemble Grand Mal. We hadden slagwerk, stem en elektronika. We deden vrij gekke dingen. Justin strijkt graag piepschuim, Stephie is een stemacrobaat en zij houdt ervan met bubbeltjesplastic op de microfoon  te spelen, en ik speel het liefst met frequenties die niet hoorbaar maar voelbaar zijn.’

‘Ieder van ons heeft zijn of haar manier om bijzondere geluiden te maken. Met de elektronica verwerk ik Stephie’s en Justin’s geluiden live, wat de elementen samenbrengt tot een geheel. Onze eerste CD is pas verschenen, op internet zijn geluidsfragmenten te beluisteren (op http://www.unsounds.com/03u.html).’

Traveling Barefoot

Travelling Barefoot, mappings#1 uit het jaar 2001, waarin via live processing van beeld en geluid verhalen van migratie werden verteld, was voor mij een heel belangrijk stuk. Het was een compositieopdracht aan mij van fluitsite en componiste Anne laBerge voor haar en contrabassist Carl Beukman.’

‘Het moest een pocket multimedia stuk worden en dat was op zichzelf nogal een uitdaging. Ik ging samenwerken met Boris Gerrets en Justin Bennett. Boris maakte een groot aantal korte videoclips en Justin ontwikkelde het computerprogramma dat nodig was om het stuk te maken en uit te voeren .’

‘Bij Steim in Amsterdam bracht ik de verschillende elementen bijeen en componeerde ik uiteindelijk het stuk. Travelling Barefoot is een reis voor twee musici over een interactieve plattegrond. De reisleider is een van de computers, een cursor beweegt automatisch over de enorme plattegrond die verdeeld is in meer dan honderd zones met onderliggends telkens andere geluids- en videoprocessen.’

Weg door de plattegrond

‘In de loop van de reis veranderen geluid en videobeeld met elke nieuwe zone die de cursor binnenloopt. Steeds als je een bepaalde weg door de plattegrond neemt krijg je een ander resultaat. De spelers ondergaan de reis voorbereid maar improviserend , zoals op een echte reis. Travelling Barefoot heeft een ronde door Nederland gemaakt met acht voorstellingen.’

‘Anne laBerge  heeft solo met het stuk in de VS opgetreden en vervolgens heb ikzelf nog voorstellingen gegeven van diverse versies in Barcelona, Figueras, New York City en onlangs nog in Münster, Dortmund en Keulen. Elke keer als ik het stuk uitvoer gebeurt er iets nieuws en daardoor blijft het stuk spannend en levendig.’

Tales of Stillness

‘Met Désirée Delauney, danseres en choreograaf, maakte ik in 2001 Tales of Stillness. Centraal stonden vier Japanse landschapsschilderijen uit de Japanse renaissance. Het stuk ontstond in samenwerking met vier dansers. Ik speelde computer en analoge synthesizers. Om het publiek heen werden acht luidsprekers  opgehangen. Samen met de geluidstechnicus Wart Wamsteker deed ik het geluidsontwerp voor de voorstelling.’

‘Weer was het verdelen en bewegen van de muziek over de multi speaker setup heel belangrijk, weer was de geluidstechnicus  mijn duopartner die de mixer en verdeler live speelde. Ik maakte het geluid tijdens de voorstelling en Wart verdeelde het in de ruimte. Tales of Stillness is behalve in Amsterdam en Rotterdam ook in Groningen en Alkmaar gespeeld.’

Park

‘Afgelopen jaar was er in Brussel in galerie CCNOA, gehuisvest in een voormalig pakhuis een ander geluidskunstwerk, de geluidsinstallatie Park te zien en te horen. Centraal stond het ‘vangen en versterken’ van voorbij vliegende onbelangrijke gedachten van mensen in een openbare ruimte.’

‘Ik verzamelde 120 kleine zinnetjes als Where is she going?, I want those shoes. Een aantal opgenomen stemmen spraken via mijn computer elk zo’n 70 zinnetjes. In de ruimte hingen zestien verschillende luidsprekers en uit elke luidspreker kwamen geluiden. Uit sommige kwamen de zinnetjes en uit andere abstracte geluiden.’

‘Terwijl de bezoekers rondliepen, leek het of die stemmen op hen reageerden. Hoewel de gedachten zich herhaalden, herhaalden de situaties zich nooit. Het ritme en de dichtheid van de installatie veranderden continu.’

En nu ga je weer een tijdje naar Amerika?

‘Sinds najaar 2001 studeer ik aan de Wesleyan University in Connecticut voor een MA Composition bij Alvin Lucier en Anthony Braxton. Wesleyan heeft een lange traditie in experimentele muziek. Zo was John Cage een artist in residence in Wesleyan.’

‘In de laden van de elektronische studio vind je zijn originele piano preparations en verder vind je er bijvoorbeeld originele elektronische instrumenten en geluidsmakers van pianist en componist David Tudor. Wesleyan richtte al in 1963 een wereldmuziekafdeling op. ‘

‘Hier kan men bij de grote meesters Javaanse gamelan, karnatische muziek uit Zuid-India, Westafrikaanse muziek en vele andere stijlen van muziek (en dans) studeren. Toen ik een beurs kon krijgen om naar Wesleyan te gaan was het voor mij niet moeilijk. Ik ging meteen. Mijn opleiding duurt nog tot en met 2003.’

Wat vind je tot slot van het huidige kunstklimaat in Nederland?

‘Er is hier veel mogelijk wat in andere landen niet kan. De structuren om subsidie aan te vragen zijn doorzichtiger en toegankelijker voor kunstenaars dan in andere landen. Er is een grote vrijheid en dat creëert een klimaat van verwachting. De invoering van de euro heeft van Nederland ineens een duur land gemaakt, maar tot voor die tijd kon je hier met weinig geld goed leven.’

‘Hoe het allemaal zal uitpakken als ik terugkom moet ik nog zien. Organisaties als Stroom in Den Haag zijn ongelooflijk waardevol om werk van kunstenaars te realiseren en resultaten van projecten te tonen. Daarom is het klimaat in de beeldende kunst in Den Haag zeer levendig.  Ik mis dat in de VS. Men vecht daar veel meer. Om geld te verdienen heeft iedere kunstenaar een ‘echte’ baan. Er is  minder tijd om te denken, te ontspannen en te lachen.’

‘Mensen in de VS hebben op dit moment angst. Of voor de werkeloosheid, of voor de oorlog, of voor de volgende beurs-crash, of voor een vijand, of voor de regering. Wie te midden van al die angst nog kunst wil maken, mag niet zwak zijn. Maar juist kunst kan van zwakte sterkte maken. Geen beter voorbeeld dan muziek!’

 

 

Circa:
Nee

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0