De wereld van de Rotterdamse kunstenaar, 62 - Michiel van Bakel
De wereld van de Rotterdamse kunstenaar, 62 - Michiel van Bakel
In het HAL Archief, het kunstproject van Herman Lamers in Rotterdam, zag ik een langzaam bewegend beeld van een schijnbaar oninteressant stukje natuur; een wilde grasvlakte, met behalve gras, allerlei kleine planten en bloemen. Het beeld ging heel langzaam naar beneden en telkens kwamen nieuwe verrassingen tevoorschijn.
Het was het videowerk What Wide Web van Michiel van Bakel. Op een futuristische fiets met voor het stuur een zelfgebouwde, alles registrerende camera, legde Van Bakel de surrealistische woestenij van de Rotterdamse Maasvlakte onder de hoogspanningsmasten vast.
Lichtblauwe glazen vierkant
Ik zie de camera als ik bij Michiel op bezoek ben, in zijn atelier in het Nieuwe Westen van Rotterdam. In de voorruimte van zijn atelier zie ik een lichtblauwe glazen kubus met ronde hoeken. Het heeft een grote opening. Het blijkt ook een camera te zijn, een ‘pinhole camera’. De opening is de lens. Als hij een foto wil maken schuift hij er een stukje lichtgevoelig papier gedrenkt in chemicaliën in.
Het begon allemaal rond zijn 11e, toen hij een camerasetje kreeg, vertelt hij. “Het was een super 8 camera. Ik ging met de beelden knippen en spelen, maakte een simpele animatie, een magisch gevoel.” Wat later, op de Kunstacademie Arnhem, was hij nog steeds gefascineerd door het bewegende beeld. “Ik wilde tijd en beweging vastleggen.”
Zwevend ronddraaien
In die tijd maakte fotografie de omschakeling van analoog naar digitaal. Hij ging met vele camera’s tegelijk aan de slag, 32 om precies te zijn, en liet ze allemaal op hetzelfde moment ontspannen. In Hovering over Wasteland (1998) zien we een eerste resultaat. Tussen de hoogspanningsmasten zie je een jonge Michiel ronddraaien als een helikopter, met het ontspanningsknopje in zijn rechterhand.
In Equestrian (2003) liet hij een paard zwevend ronddraaien in een cirkel. Ook met 32 camera’s. We zien het paard op het plein bij de Laurenskerk arriveren, en dan gebeurt het: het zware, Friese paard, met een politieagente erop, gaat zweven. Michiel: “Het doet denken aan het werk van Muybridge, de Engelse fotograaf, in de jaren 1860. Een andere gedachte die hierbij speelde was de toenemende surveillance in de buurt waar ik woonde, met overal bewakingscamera’s.”
Behalve op de Arnhemse Academie zat Michiel op de Vrije Academie Psychopolis in Den Haag waar hij in contact kwam met experimenteel cineast Frans Zwartjes. Daar ontmoette hij ook Reinier van Brummelen, die hem later hielp bij het editen van Equestrian.
Camera Obscura
Zijn werk ontwikkelde zich naar een steeds meer gelaagde complexiteit. Een voorbeeld is ‘Hortus’ (2013) waarbij een magnoliaboom met 20 camera’s werd gefilmd. Op gegeven moment was het zo gelaagd dat hij continu achter de computer zat. Toen hij acht jaar geleden tijdens een residency in Zierikzee een ruimte kon verduisteren, met alleen een klein gaatje licht, realiseerde hij zich de mogelijkheden ervan voor zijn eigen werk. Het invallende licht wierp een afbeelding van de buitenwereld op de tegenoverliggende wand, maar wel op zijn kop. “Het was heel basaal, ik liep zelf in een camera. Ik besloot: ik ga terug naar de basis, de camera obscura.”
Toen hij een lens wilde laten maken kwam hij bij het Glasmuseum Leerdam terecht. Met oude glasblaastechnieken maakte hij, met het Glasmuseum, een geheel glazen camera. “Er is een theorie die stelt dat er in de 16e eeuw bijzondere, grote lenzen bestonden: glazen objecten gevuld met vloeistof. Een halfronde fles bijvoorbeeld werd afgevlakt en vervolgens gevuld met water. Zo’n lens ging ik in samenspraak met de glasblazers ontwikkelen en gebruiken.”
Gezien door dit soort lenzen maakte hij diverse films van de ruige natuur van de Maasvlakte, voorheen natuurgebied ‘De Beer’, op zijn futuristische fiets. Toen het fietsend registreren te snel bleek te gaan, ging hij wandelen met de fiets aan de hand. De plantjesfilm die ik in Het Archief zag, bestond uit 400 afzonderlijke scans, die iedere keer een stukje opschoven. Hij paste ook morphing toe, het geleidelijk overvloeien van de ene afbeelding in een andere. “Het was super interessant, er gebeurden rare dingen, vooral wanneer het algoritme er niet uitkomt en de computer bizarre tussenvormen laat ontstaan.”
De Peel films
Na een tijdje de zelfgeblazen lenzen gebruikt te hebben ging hij ook weer een normale lens toepassen. Onder andere bij de Peel-films die in het natuurgebied de Peel zijn opgenomen (Bogwaters). Hij draait op het grote scherm in zijn werkruimte een film die nog in bewerking is.
Het is een tocht op een van de vaarten in de Peel, waarbij de camera's zich voorop een kano bevonden, een scannercamera en een infraroodcamera. Hij wil de film interactief gaan maken, zegt hij. “De interactiviteit werkt met sonar, zoals een vleermuis zijn omgeving verkent. Als de kijker dichterbij komt, verandert het beeld. Heel dichtbij wordt het beeld infrarood.” De kanalen of vaarten zijn ooit gegraven om de turf langs te vervoeren. In de Tweede Wereldoorlog maakte het onderdeel uit van de Peel-Raamstelling, een verdedigingslinie van de Nederlanders. Michiel groeide in deze omgeving op en hij heeft nog familieherinneringen aan dit gebied. “Mijn opa kwam om ’t leven bij het demonteren van een tank-geschutskoepel van de Duitsers die was achtergebleven op zijn land -vlak bij waar deze film is opgenomen. Daarbij kreeg hij onder grote druk van olie een veer door zijn hoofd.”
Natuurgebied De Peel groeide vol met bomen, door de stikstofneerslag en doordat op verzoek van de boeren in de omgeving het waterpeil verlaagd werd; nu wordt het waterpeil verhoogd en komt langzaam het oorspronkelijke moeras weer terug.
Sleutelwerk
Heeft Michiel een sleutelwerk, en zo ja, welk werk is dat? Dat heeft hij. Het is Hovering over Wasteland uit 1998. "Het werk dat ik maakte met 32 wegwerpcamera's. Die allemaal tegelijk zouden gaan klikken. Ik wist totaal niet hoe het er uit zou gaan zien. Het leukste wat er is, is wanneer je jezelf kan verrassen."
Kunstzinnige familie
Michiel komt uit een bijzonder creatieve familie. Zijn moeder maakte wandkleden en poppen en zijn vader, Gerrit van Bakel, was kunstenaar van beroep. “De nestor van de technologisch geïnspireerde kunst” werd hij genoemd. “Zijn kunst was niet alleen kinetisch, maar ook conceptueel doorwrocht en rijk in beeldtaal. Er is veel techniek in verwerkt. Hij maakte apparaten die werken op uitzetting van metalen of olie onder invloed van natuurkrachten (van de zon). Het verhaal van De Tarim-machine speelt zich af in de Gobiwoestijn. Daar in de woestijn zou hij enkele millimeters per dag gaan bewegen. De Utah-machine zou aan de andere kant van de aarde, op een zoutvlakte in Utah komen staan. De machines hebben in veel musea en op de Documenta Kassel 1982 gestaan, maar nooit in de respectievelijke woestijnen.” Zie ook http://www.gerritvanbakel.org/
En verder waren maar liefst acht familieleden kunstzinnig actief, van graficus, componist en fotograaf tot naaldkunstenaar, enkele kunstschilders en een kunstsmid. Toch begon Michiel niet direct met de kunstacademie. Hij begon met de studie psychologie, en hij switchte vervolgens naar astronomie. En toen pas kwam hij uit bij de Kunstacademie. "Van beide studies heb ik elementen meegenomen die ik nu in mijn werk gebruik en toepas: psychologie gaat onder andere over waarnemen, en dat staat centraal in mijn werk, net zoals bij astronomie waar de lens, tijdwaarneming, vervormingen en observatie heel belangrijk zijn.”
Cosmic Debris
We lopen naar de voorruimte. In een hoek zie ik het kunstwerk Cosmic Debris, een brokje ijzermeteoriet schommelt aan een lange draad, de beweging wordt veroorzaakt door het magnetisch veld van een seismograaf onderin. De meteoriet reageert ook op de aanwezigheid van personen, merk ik, en zelfs op voorbijkomend verkeer buiten.
En ik zie een klein model van zijn beeld Diabolo (1996). Het grote beeld van roestvrij staal en polyester bevindt zich in Rolde in de provincie Drenthe. “Alles beweegt en de kern blijft stilhangen.” En er staat een kleine scheepstoeter waarmee je ook naar schepen kunt luisteren die in het echt aan de Maas in Rotterdam staat.
Wat is zijn ervaring van het kunstleven?
"Het is een goede manier om een vrij mens te zijn, ook al is het af en toe ook stressvol. Gelukkig heb ik ondersteuning door subsidies en af en toe verkoop. Om mijn kostje bij elkaar te verdienen ben ik bij perioden arthandler, dat wil zeggen dat ik deel uitmaak van een team dat schilderijen voor een tentoonstelling aan de muur hangt en na afloop weer inpakt. Al geruime tijd maak ik deel uit van het 'hangteam' van zowel Museum Boijmans, Stedelijk Museum Amsterdam en de Kunsthal Rotterdam. Ik vind het sowieso prachtig om in Rotterdam te wonen met al die musea, ook het Depot, Nieuwe Instituut, etc. Er zijn ook geweldige initiatieven, zoals dat wat Herman Lamers doet bij Het Archief."
We lopen nog even naar boven. In zijn woonkamer zie ik Sanatorium Zonnestraal in cyanotypie, met glazen camera vastgelegd op primitieve manier en vervolgens uitvergroot, en in de andere kamer de Van Nellefabriek volgens hetzelfde procedé. Het Rietveld Schröderhuis komt nog aan de beurt.
Tot slot, wat is zijn filosofie?
“DIY, Do It Yourself. Of om Nike, de Godin van de Overwinning, te parafraseren: Just do it yourself.”
Afbeeldingen
1) What Wide Web, 4096x2160, 2) What wide web poster, 3) hovering over wasteland 2, 4) Equestrian, 2003, Photo Ann Pettersson, 5) Michiel van Bakel, Equestrian, 6) Michiel van Bakel, Hortus, Magnolia Color, 7) soil and green, what wide web, making of – scaled, 8) M van Bakel B Walk In Cam Obscura, 9) M van Bakel, Video, Roadblock, Version1, 10) Bogwaters poster, smallprint, 11) scheepshoorn nacht, 12) making of zonnestraal, 13) Zonnestraal Cyanotype, 14) MvBakel, portret, BlackSquare
https://www.michielvanbakel.nl/
https://www.zerp.nl/michiel-van-bakel
