Gesprek met Ben van der Velden, auteur van 'De Rijn, een taaie en koppige grens'

Deze week verscheen het boek ‘De Rijn, een taaie en koppige grens’. Ik sprak met de auteur, Ben van der Velden, die vanwege de verschijning van het boek even over was uit Duitsland, waar hij tegenwoordig woont.

In café De Brabantse Aap’ aan het Amsterdamse Spui vertelt hij over een fragment van het boek dat het allemaal beknopt samenvat: twee militaire kapellen, de een Duits, de ander Frans, speelden in een vestingstadje bij de Rijn tegen elkaar in tien marsen ‘om de overwinning te vermijden’.

Het was een initiatief van een Duitse beeldhouwer die het plan alleen gerealiseerd kreeg, doordat hij de Franse militairen vertelde dat de Duitsers al met het plan hadden ingestemd en de Duitse militairen had gezegd dat Frankrijk al in de startblokken stond. Alleen zo lukte het.

Duitse vissen

Ben van der Velden: “Tientallen jaren is er geen aandacht geweest voor Europese grenzen. De grens tussen Duitsland en Frankrijk bij de Rijn leek opgeheven te zijn. Europa zonder grenzen was de slogan. Maar de grens is er nog steeds. Er is een verschil in taal, tradities, wetgeving, staatkundige structuur. Duitsland is een federale staat, Frankrijk is centralistisch georganiseerd.”

Een mooi voorbeeld hiervan staat ook op het eind van het boek. Een hengelaar die met zijn bootje in de Rijn van de Franse helft van de Rijn naar de Duitse helft was gedreven, werd gesnapt: “U heeft Duitse vissen gevangen. Daar staat een flinke boete voor.” De visser werd tot honderden euro boete veroordeeld. Hij ging in beroep, de boete werd lager, maar het probleem bleef: Franse regels voor hengelaars zijn heel anders dan Duitse en in een bootje zie je geen grens door het Rijnwater lopen. De zaak had tot een discussie over één Frans-Duitse of zelfs Europese regeling kunnen leiden, wat een eindeloos gevecht zou zijn geworden. Er werd een betere oplossing bedacht, waarbij Frankrijk en Duitsland beiden hun regelingen konden houden en hengelaars toch zonder zorgen de grens konden passeren. Van der Velden:  “Zo moet je het doen bij een grens, je moet niet de ander ‘platslaan’, je eigen gelijk willen halen, maar een praktische oplossing zoeken.”

Zout water

Van der Velden was zeven jaar EU-correspondent van de NRC in Brussel en in die hoedanigheid bezocht hij ook de hoofdsteden van Europa.  “Maar als je je alleen op het niveau van regeringen en diplomatie kijkt, heb je geen zicht hoe de relaties aan de grens zich op plaatselijk niveau ontwikkelen.”

 Er werd geschamperd toen de Franse president Chirac een heel smalle brug over de Rijn ging openen, zo’n brug waarbij het tegemoetkomende verkeer moet wachten tot de baan weer vrij is. “Maar Chirac had groot gelijk. Die brug was een belangrijk plaatselijk initiatief om de contacten tussen de twee Rijnoevers eenvoudiger te maken.”

Nederland had jarenlang een conflict met Frankrijk over zout dat Elzasser kalimijnen in de Rijn loosden. In Rotterdam was dat zoute water een groot probleem voor de drinkwatervoorziening. Druk diplomatiek verkeer leidde tot een oplossing van het probleem. Althans, dat was het idee. Maar het zoutprobleem blijkt er nog steeds te zijn, lezen we in het boek. Het is niet meer in de Rijn, maar op een eilandje in de rivier gestort. Daar blijkt het nu naar het grondwater te sijpelen en de waterleidingen op de Duitse Rijnoever kapot te maken.  

De Groenen

In Baden, waar Van der Velden tegenwoordig woont, is het Duitse groene denken groot geworden. “De Groenen zijn sterk in de steden van Baden. Baden-Württemberg heeft de eerste groene minister-president. Zelfs de Badense christendemocraten denken groen. Alles is groen. Ook de filosoof Heidegger – tegenstander van technologische ontwikkeling en onder het nazisme rector van de Universiteit van Freiburg – was eigenlijk groen.  We lezen in het boek over de plannen voor een kerncentrale bij Wyhl. Daar begon het einde van de Duitse kernenergie. En dat kwam doordat de traditionele wijnboeren in het Kaiserstuhl gebied een stijging van de temperatuur door een kerncentrale vreesden en een coalitie vormden met de groene studenten en milieuactivisten. De bouw van de centrale ging niet door.

Honderden jaren van oorlogen zijn zowel op de Franse als op de Duitse Rijnoever overal present. In Frankrijk is veel slagveldtoerisme. De herdenking van de Jodenvervolging onder het nazisme is vooral een zaak van Duitsland. In het Duitse Breisach, waar Van der Velden in een voormalige kazerne woont, zet de vereniging het Blaue Haus de Jodenvervolging blijvend op de plaatselijke agenda. Maar toen er werd geopperd ook in Breisach ‘Stolpersteine’ te plaatsen – messing klinkertjes voor huizen met informatie over door nazi’s vermoorde bewoners van het huis in de laatste oorlog – kwamen er verzet. Niet alleen waren er huidige bewoners van de huizen die zo’n Stolperstein niet voor hun deur wilden, ook waren er Duitse Joden die het onaanvaardbaar vonden dat mensen over de herdenkingsstenen zouden lopen.

Woonkazerne

De kazerne waar Van der Velden woont, noemt hij een symbool van de grensstreek. Het is een in Wilhelmische stijl gebouwd complex van rood zandsteen, dateert van 1905 en heeft zich aan alle veranderende politieke omstandigheden aangepast. “Het was eerst een Duitse kazerne. Maar de Duitsers moesten eruit na de nederlaag van de Eerste Wereldoorlog, Vervolgens werd het met Hitler weer een kazerne voor het Duitse leger. Na 1945 trok het Franse bezettingsleger er in. In de jaren negentig vertrokken de Fransen en werd de kazerne omgebouwd tot appartementencomplex. De vroegere exercitieplaats is nu een prachtig park.”

Europa is niet zonder grenzen, dat zien we vandaag op veel plaatsen. Hongarije sluit de grens zelfs met een hek af. De Frans-Duitse grens bij de Rijn laat zien dat conflicten bij grenzen voorkomen kunnen worden. Als je maar niet je eigen zin wilt doorzetten, als je maar bereid bent te overleggen, niet bureaucratisch bent en de ander ruimte wilt geven, zoals bij de kwestie van de hengelaars in de Rijn. Dat het niet altijd eenvoudig is kan je ook zien in Nederland, dat nog maar weinig jaren geleden kans zag om de buren in Vlaanderen zwaar te beledigen. Van der Velden schreef een eerder boek met een titel die niets aan duidelijkheid niets te wensen over laat :“De Europese onmacht”.

Ben van der Velden, De Rijn, een taaie en koppige grens, Uitgeverij Athenaeum, ISBN 978 90 253 00791

 

Circa:
Nee

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 1