Bataafse Revolutie (1794-1799)

Bataven, democraten, unitaristen, federalisten, oranjegezinden. Slechts enkele groepen die tijdens het laatste decennium van de achttiende eeuw elkaar in de haren vlogen. De roerige jaren markeerden het einde van de eens zo glorieuze Republiek der Nederlanden en het begin van de Franse Tijd in Nederland.

Onder invloed van de Verlichting en de Amerikaanse Revolutie van 1776 was in de jaren 1780 in Nederland de Patriottenbeweging ontstaan. Deze groepering kwam voort uit de oude strijd tussen de zogeheten orangisten en de staatsgezinden. De orangisten stonden voor een sterke positie van de stadhouder en voor een inperking van de macht van de regenten. De staatsgezinden waren doorgaans tegen het Huis van Oranje en benadrukten de soevereiniteit van de stedelijke en gewestelijke elites. 

Een verdeelde maatschappij

In de loop van de achttiende eeuw zijn er meer factoren gaan spelen die de tegenstellingen in de Republiek bepaalden. Onder invloed van de Verlichting en de Amerikaanse Revolutie wilden steeds meer mensen de Republiek 'democratiseren'. Hiernaast bleven traditionele geluiden hoorbaar, zoals de ergernis over het wijdverspreide misbruik van de zittende regenten. Waar de Republiek tijdens de Gouden Eeuw nog een burgermaatschappij was die werd bestuurd door met name rijke kooplieden, was het gedurende de achttiende eeuw verworden tot een corrupte oligarchie. De rijke burgerfamilies van de Gouden Eeuw waren honderd jaar later verworden tot patricische families die alle baantjes onder elkaar verdeelden. Hierdoor werd de sociale ladder steeds moeilijker te beklimmen.

Deze onvrede uitte zich in de loop van de jaren 1780 in de vereniging van gewapende burgers in zogenaamde exercitiegenootschappen. Deze onvrede werd nog eens versterkt door de desastreus verlopen Vierde Engels- Nederlandse Oorlog van 1780-1784. Zoals vaker in de geschiedenis van de Republiek werd deze militaire nederlaag toegeschreven aan de verkwanseling van het land door de zittende regenten.

Buitenlandse inmenging

Onder de naam Patriotten wisten de ontevreden burgers tussen 1783 en 1787 verschillende steden en regio’s te veroveren. Toen stadhouder Willem V zelfs de steun van de Staten van Holland verloor, vluchtte hij van Den Haag naar Nijmegen. Pas nadat zijn schoonbroer, de koning van Pruisen, ingreep en 26000 troepen naar de Nederlanden zond, werd Willem in 1787 in zijn positie hersteld. Overigens vormde deze succesvolle interventie door de Pruisische koning de reden om in Berlijn de  Brandenburger Tor te laten bouwen. Al snel bleek echter dat deze actie ietwat overtrokken was, aangezien de restauratie van de stadhouder maar van korte duur was.

Amper twee jaar later brak namelijk in Frankrijk de Franse Revolutie uit, waardoor ook de ontwikkelingen in de Nederlanden in een stroomversnelling raakten. Veel Patriotten weken uit naar Parijs en trainden met de Franse revolutionairen voor een Patriottische invasie van de Republiek. In februari 1793 trok een Frans leger, bestaande uit Fransen en Patriotten, de Nederlandse grens over en wisten talloze Brabantse en Limburgse steden zonder slag of stoot te veroveren. Hoewel er door sommige steden verzet werd geboden, onthaalden de meeste Nederlanders de Fransen en Nederlandse Patriotten als bevrijders. Eindelijk leek er een einde te komen aan de macht van de regenten.

De Patriottische leiders, met Rutger Jan Schimmelpennick aan het hoofd, stonden in augustus 1794 in de startblokken om zich definitief van de stadhouder te ontdoen en een nieuwe democratische republiek uit te roepen. Door verraad werden ze echter gedwongen naar Parijs te vluchten en bleef het noorden van Nederland in stadhouderlijke handen. De ontwikkelingen volgden elkaar echter snel op.

Bataafse Republiek

Terwijl nog geen half jaar tevoren in het Parijs van Robbespierre de hoofden dagelijks onder de guillotine vandaan rolden, voltrok zich in Amsterdam een fluwelen revolutie op 18 januari 1794. De burgemeesters traden af waarop de Fransen twee dagen later zonder tegenstand de stad binnen marcheerden. Willem V was die ochtend naar Engeland gevlucht waarop de volgende dag de Bataafse Republiek werd uitgeroepen. Officieel was de jonge republiek een onafhankelijke soevereine staat. In de praktijk werd echter een Franse satellietstaat en draaide het Nederlandse volk op voor de kosten die het Franse leger tijdens de verovering van Nederland had gemaakt. Maastricht, Venlo en Zeeuws- Vlaanderen gingen, evenals de Zuidelijke Nederlanden, op in Frankrijk.
 
 Er ontstond al meteen onenigheid tussen de nieuwe machthebbers over de nieuw te volgen koers. De ene partij was voor een gecentraliseerde eenheidsstaat die radicaal hervormd zou worden. Meer conservatieve lieden waren al lang blij dat de stadhouder was vertrokken en waren tegen verdere hervormingen. Hiertussen in bevonden zich de gematigden die ook de gewestelijke vrijheden wilden inperken, zonder ingrijpende democratische hervormingen door te voeren. Op 1 maart 1796 kwam er toch een einde aan de gewestelijke soevereiniteit met de vervanging van de Staten- Generaal door de Eerste Nationale Vergadering. Naar Frans voorbeeld werd hier een eerste ontwerp voor een grondwet besproken, maar dit werd door de leden in 1797 weggestemd.

Vervolgens pleegden aanhangers van een centrale democratische staat, of unitaristen, in januari 1798 een coup. Onder leiding van de voormalige Patriot Herman Willem Daendels pleegden de gematigden echter in juni 1798 opnieuw een staatsgreep. Met de overwinning van de gematigden kwam er een einde aan de revolutie. In 1801 werden de democratische hervormingen van 1798 onder zware Franse druk ongedaan gemaakt. In Frankrijk was namelijk Napoleon aan de macht gekomen en had de Franse revolutie dood verklaard. Hierna bleef de republiek tot 1806 bestaan onder de naam Bataafs Gemenebest, waarna het onder koning Lodewijk Napoleon overging in het Koninkrijk Holland. Lodewijk Napoleon was een jongere broer van Napoleon.

Ondanks de vele teleurstellingen die met de Bataafse Revolutie gepaard gingen, kan deze periode als een fluwelen revolutie worden gezien. Terwijl in Frankrijk de revolutie met veel bloedvergieten gepaard ging, had de Bataafse Revolutie weinig slachtoffers geëist en bleef de sociale ontworteling beperkt.
De gelatenheid waarmee het Nederlandse volk in 1806 de komst van de broer van Napoleon als koning van Holland accepteerde, geeft echter wel aan dat de Bataafse Revolutie niet heeft geleid tot een breed gedragen democratische staat. Pas na de grondwetwijziging van 1848 is Nederland een meer democratische weg ingeslagen.     

Tags

Reageren

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Aantal stemmen: 0