Op de koffie gaan bij Hendrik Willem Mesdag, dat is wat veel kunstliefhebbers eind 19de eeuw deden als de ze kunstverzameling van deze beroemde schilder van de Haagse School wilden bewonderen.
De bezoekers werden door de schilder zelf in zijn woonhuis ontvangen. Bij wijze van introductie nam hij hen mee naar zijn atelier en de salon. Pas daarna werd er een bezoek gebracht aan zijn privé-museum.
Haagse School
Met de recente renovatie van het woonhuis en de restauratie van dit museum is dit gebruik – zij het op meer eigentijdse wijze – in ere hersteld. Het Van Gogh Museum, beheerder van de collectie Mesdag, heeft er in samenwerking met de Rijksgebouwendienst, beheerder van de panden, voor gezorgd dat de sfeer in het museum is teruggekeerd.
Hendrik Willem Mesdag ( 1831-1915) is een van de belangrijkste schilders van de Haagse School. Behalve dat deze kunstenaar fraaie doeken heeft geschilderd, met als hoogtepunt het pas gerestaureerde Panorama Mesdag (1881), verzamelde hij porselein, wandtapijten en schilderijen van voornamelijk Franse en Nederlandse 19de-eeuwse meesters.
Zeeschilder
Hij liet in 1870, twee jaar nadat hij besloten had zeeschilder te worden, in Den Haag aan de Laan van Meerdervoort een huis bouwen. In 1887 was zijn woonhuis te klein geworden om zijn verzameling op fatsoenlijke wijze aan bezoekers te tonen. Daarom gaf hij opdracht om naast zijn woonhuis een museum voor deze collectie te bouwen.
Waarschijnlijk stond Mesdag van meet af aan een opvoedende functie van zijn museum voor ogen. Hij leidde zelf op zondagochtenden – het museum was alleen dan open – bezoekers uit binnen- en buitenland rond; hij ontving geregeld journalisten en liet zich graag interviewen.
Al in 1890 kwam er een prachtuitgave over de collectie tot stand met vele reproducties. In 1895 gevolgd door een bescheidener reproductiemap. Hij wilde zo ‘het groote publiek in staat stellen tegen bijzonder lagen prijs hunnen huizen en kamers met mooie reproducties naar kunstwerken van deze meesters te versieren’.
Goeden smaak
Dit in de stellige verwachting dat ‘ze den goeden smaak en begrip van kunst bij de grote menigte opwekken en bevorderen’. In 1903 schonk Mesdag het Museum en het belangrijkste deel van zijn verzameling aan de Nederlandse staat. Mesdag zelf was de eerste directeur van het museum. Bij de schenking werd bedongen dat het oorspronkelijke karakter van gebouw en collectie onaangetast zou blijven.
Juist vanwege de strenge bepalingen bij de schenking is het museum bewaard gebleven als een eenheid van gebouw en collectie.Als bezoeker kun je je zo een indruk vormen van de smaak van een groot kunstverzamelaar, maar ook van de manier waarop die verzameling ervaren moest worden. Het is in zekere zin een museum van een 19de-eeuws museum, een museum in het kwadraat.
Bij de restauratie heeft dan ook niet ‘wat is mooi’ als leidraad gediend. Er is puur en alleen gekeken naar de oorspronkelijke situatie en die is zoveel mogelijk teruggebracht. Het museum ziet er nu uit zoals het er omstreeks 1905 uitzag. Dit ondanks het feit dat het in onze eind 20ste-eeuwse ogen wonderlijke combinaties oplevert.
Restauratie-atelier
Eind 1990 werd het aangrenzende woonhuis van Mesdag verworven. In het nu gerenoveerde huis zijn twee museale ruimten ingericht die een inleiding vormen op het museum zelf. In een ruimte wordt de sfeer van het atelier van Mesdag opgeroepen met behulp van enkele voorwerpen die afkomstig zijn uit dat atelier. Ook is er een tentoonstellingsruimte.
In de overige ruimten van het woonhuis worden de functies ondergebracht die tot nu toe in het museum zelf een plaats moesten vinden, zoals restauratie-atelier, depotruimte en kantoren. Tussen museum en woonhuis is een verbindingsgang aangebracht.
Barbizon
De verzameling Mesdag omvat bijna 300 schilderijen en 90 stuks grafiek en tekeningen. De helft is Nederlands met daarin topwerken van Johannes Bosboom, Jozef Israels, Jacob en Matthijs Maris, Anton Mauve en Willem Roelofs. De andere helft bestaat voornamelijk uit Franse kunst met het accent op de realistische landschapsschilders van de School van Barbizon.
Van deze schilders bezit het museum zelfs de grootste collectie buiten Frankrijk. De oorspronkelijke 19de-eeuwse lijsten zijn grotendeels bewaard gebleven. Al gauw genoot Mesdags verzameling – een typischer kunstenaarsverzameling – internationale faam.
Naast beeldende kunst bevat de collectie Mesdag een omvangrijke hoeveelheid kunstnijverheid, waaronder veel asiatica. Een bijzonder element is het door Colenbrander ontworpen aardewerk van de Rozenburg fabrieken. Verder bevat de collectie Chinese bronzen vazen, voor Nederland unieke stukken.
De Cultuurbarbaar, jaargang 6, nr. 1, februari 1997
