Nederland en Vlaanderen op de Frankfurter Buchmesse (1)

In 2016 zijn Nederland en Vlaanderen Ehrengast op de Frankfurter Buchmesse. Dat waren ze al eerder, in 1993. Toen heette het nog Schwerpunkt Flandern und die Niederlande. Hieronder het eerste van een reeks artikelen in 1992 en 1993 daarover.

Verrassende ontknoping

Even leek het erop dat de Nederlandse presentatie van de Frankfurter Buchmesse 1993 zou uitlopen op een drama. Te weinig financiën, zowel van overheids- als uitgeverszijde en geen spoor van interesse van mogelijke sponsors.

Er veranderde pas wat toen de pers er lucht van kreeg en er paginagrote stukken verschenen over de onmacht van Nederland om zich cultureel te presenteren, wat weer samen zou hangen met de gebrekkig ontwikkelde Nederlandse culturele identiteit.

Het argument dat de pogingen om Nederland cultureel te presenteren op ’s werelds belangrijkste boekenbeurs in het land van de belangrijkste handelspartner, niet op een fiasco mocht uitlopen, bleek zwaarwegend te zijn.

Ommekeer door Vlamingen

Een discussie in de Tweede Kamer resulteerde in een financiële garantie van 2,5 miljoen gulden waarin alle departementen participeerden. De echte ommekeer kwam echter toen de Vlamingen bereid bleken voor hetzelfde bedrag, 2,5 miljoen gulden, te participeren.

Er zou een brede presentatie komen van de Nederlandse en Vlaamse cultuur waarbij het Nederlandstalige boek centraal zou staan. Er werd door Nederland en Vlaanderen een gezamenlijke stichting Frankfurter Buchmesse 1993 in het leven geroepen die op een persconferentie op de Frankfurter Buchmesse op 2 oktober j.l. haar plannen presenteerde.

De plannen zien er goed uit. Als de schijn niet bedriegt ziet het er naar uit dat het een presentatie zal worden die door het scala van onderwerpen, wijze van vormgeving en algehele opzet een van de origineelste en interessantste van de laatste jaren zal worden.

De presentatie zal de Duitsers en de rest van de wereld een indruk kunnen geven van het hoge peil van ontwikkeling, economisch, educatief én cultureel van de Lage Landen.

Arie Pais

Het imago van de Lage Landen als belangwekkend stukje van de wereld kan in vele geheugens gegrifd worden. Bestuursvoorzitter van de stichting, oud-minister Arie Pais, wees er in de persconferentie op dat Nederland en Vlaanderen vanuit hun geografische ligging vanouds gekarakteriseerd worden door economische en culturele openheid.

Een van de kenmerken van dit stukje van de wereld is een grote mate van geestelijke vrijheid, vroeger en nu. Niet zelden, aldus de heer Pais, waren Nederland en Vlaanderen een vrijhaven voor vervolgden en konden er boeken worden gepubliceerd, die elders geen kans zouden hebben gekregen.

Van Descartes tot Anne Frank. Hij kondigde aan dat aan de Exiliteratur uit de jaren dertig bijzondere aandacht geschonken zou worden.

Papiamento

 De heer Verhaegen, vice-voorzitter van de stichting en Vlaams CVP-senator, benadrukte het belang van samenwerking op het gebied van taal en cultuur tussen Nederland en Vlaanderen in het nieuwe Europa en wees nog eens op het feit dat het instrument hiervoor niet uitgevonden behoefde te worden maar reeds bestond in de vorm van de Nederlandse Taalunie.

Mevrouw Pauline Sarkar, directeur van de stichting, lichtte een tipje van de sluier van de plannen voor de presentatie. Niet alleen de Nederlandse taal zal centraal staan, zo verklaarde ze, maar ook de talen waarmee Nederland en Vlaanderen door hun historie een band hebben: het Fries, het Papiamento en het Afrikaans.

In de boekenpresentatie in de Kongresshalle zal ook aandacht worden besteed aan boeken uit Suriname, Aruba, de Nederlandse Antillen en Zuid-Afrika. Auteurs uit deze landen zullen ook voorlezen en in panels optreden.

Openingsavond

De openingsavond zal geen grootschalige aangelegenheid worden met voorgeschreven kleding, champagne en kaviaar, maar zal bestaan uit een receptie waar mensen uit het vak en de pers elkaar kunnen ontmoeten. De volgende avond komt er een Nacht van de Poëzie, waar Nederlandse, Vlaamse en Duitse dichters zullen optreden; de avond erna is geheel gewijd aan vrouwelijke auteurs.

Gedurende de Messe zullen voorts allerlei activiteiten plaatsvinden: voorleessessies door auteurs, discussies en lezingen. In een aantal musea van Frankfurt zal werk van Nederlandse en Vlaamse kunstenaars geëxposeerd worden: voorts komt er veel theater en dans naar Frankfurt en een reeks steden, ook buiten de Duitse grenzen, zoals Zürich en Wenen.

Plannen zijn in ontwikkeling met betrekking tot een tentoonstelling fotografie, een architectuurtentoonstelling, en tentoonstellingen over grafisch design, conceptuele kunst, keramiek en joodse stadswijken.

Logo

Inmiddels is een logo ontworpen. Op een witte achtergrond zijn drie kleuren gebruikt: geel, oranje en blauw. Oranje en geel verwijzen naar Nederland en Vlaanderen. In het logo staat enerzijds de beheersing van het water centraal, anderzijds (de rechterhelft) geeft een gestileerde tekstpagina de wereld van het boek, de letteren en de boekdrukkunst weer.

De spits uitlopende tekstregels en de steeds breder wordende witregels er tussenin suggereren openheid, vrijheid en vrijheid van drukpers. Over minder dan een jaar zullen we zien hoe het allemaal uitpakt. Mijn verwachtingen zijn in ieder geval hoog.

Mexico

Van de presentatie van het themaland van dit jaar, Mexico, is de speech van de dichter en Nobelprijswinnaar Octavio Paz vermeldenswaard. In zijn speech brak Paz een lans voor de avontuurlijke uitgever die het tegendeel  zou moeten doen van het zoeken naar een bestseller, hij moest op zoek gaan naar kritische literatuur, die agressief is en non-conformistisch. 

In feite roeit zo’n uitgever wel tegen de stroom in, die door Buchmesse-directeur Peter Weidhaas werd samengevat in de volgende tendensen: toegenomen belang van de rechtenhandel; meer internationale co-edities; sterke concentratie, ook in de distributieschakel; daling van het aantal nieuwe titels en groeiend belang van de audio- en softwaresector.

Nooteboom, Mulisch, Claus en Haasse

Ik ben benieuwd welke auteur namens het Nederlandse taalgebied volgend jaar de openingsspeech mag houden; in ieder geval kan hij of zij op een punt positief zijn: het aantal vertalingen van de Nederlandstalige literatuur in andere talen en speciaal in het Duits is zeer aanzienlijk en de kans dat naast Nooteboom, Mulisch, Claus en Haasse meer auteurs internationaal doorbreken is groot.