In het begin van de negentiende eeeuw bevond zich hier een linnenblekerij die zich onder leiding van Adriaan van der Hoop ontpopte tot groot complex. Het Zwitsers chalet was zo fraai, dat zelfs keizerin Sissi hier haar intrek nam tijdens haar verblijf in Nederland.
Buitenplaats Spaarnberg
De geschiedenis van de buitenplaats Spaarnberg vindt haar oorsprong aan het eind van de zestiende eeuw, bij de vestiging van een blekerij in de Leckpolder, in de omgeving van Santpoort. Deze blekerij werd aangeduid met de naam 'Spaar en Berg' en vormt de kern van het latere grondgebied van de gelijknamige buitenplaats. Op de, ten behoeve van de ophoging van bouwgrond in Amsterdam en Haarlem, afgegraven gronden tussen Haarlem en Bloemendaal en ook in de richting van Velsen lagen destijds veel meer blekerijen. In 1645 was Spaarnberg gedeeltelijk als hofstede ingericht, die uitgroeide tot een uitgestrekte hofstede in 1832 waarbij de blekerij aan het eind van de achttiende eeuw werd opgeheven.
Uitbreiding
In 1818 kocht de bankier Adriaan van der Hoop de hofstede met de bijbehorende tuinmanswoning, koepel en een perceel weiland achter de hofstede. In de jaren daarna breidde hij zijn bezit aanmerkelijk uit. 's Zomers woonde Van der Hoop op Spaarnberg en in de winter in zijn huis op de Keizersgracht 446 te Amsterdam.
In de jaren dertig van de negentiende eeuw werd hij tot de rijkste personen van Nederland gerekend. In 1836 had hij zijn bezittingen zover uitgebreid dat hij zowel de terreinen van de voormalige blekerijen Spaar en Berg als van Zorgvrij in bezit had. Ondertussen had Van der Hoop het oude blekerijgebouw laten verbouwen en liet hij bloemen- en plantenkassen en een nieuw herenhuis bouwen. Ook was als begrenzing van de moestuin een lange slangenmuur gebouwd, die door zijn nissen een gunstig microklimaat veroorzaakte. Deze werden gebruikt voor het kweken van (kwetsbare) leifruitsoorten. Tegen het huis was in 1834 een oranjerie of wintertuin geplaatst.Toch was Van der Hoop nog steeds niet tevreden over zijn behuizing op Spaarnberg, zodat hij in 1839 door J.D.Zocher jr. een nieuw huis liet bouwen tegen de oranjerie aan. Dit huis met oranjerie en de boerderij of Zwitsers chalet op de overplaats zijn beide afgebeeld door P.J. Lutgers in zijn boek 'Gezichten ... in de Omstreken van Haarlem' (1837- 1844). Deze prenten verbeelden echter niet exact de uitgevoerde situatie want het blijkt dat uiteindelijk de oranjerie in het midden van het huis is komen te liggen.
Botanische tuinen
Van der Hoop was een zeer enthousiast amateurbotanicus en in zijn kassen en oranjerie bracht hij een grote verzameling planten bijeen. Deze collectie is door de Amsterdamse professor botanie W.H. de Vriese beschreven in het boek 'Hortus Spaarnbergensis' uit 1839. Een tweede beschrijving van de collectie, door J.J.H.F.H.F. Merkens Doornik, volgde tien jaar later.
De meest bijzondere planten liet Van der Hoop aquarelleren door de bloemenschilderes E.W. Koning. Deze aquarellen bevinden zich nu in het Rijksmuseum.
Jan David Zocher jr. maakte vanaf 1834 ontwerpen voor het oostelijk deel van de tuin- en parkaanleg op Spaarnberg. Deze ontwerpen waren in open landschapsstijl met golvende lanen, slingerende paden, afwisselende gezichten en open weiden als karakteristieke elementen.
Vanaf 1843 liet Van der Hoop ook het westelijk deel door Zocher aanleggen. Hij maakte voor de aanleg van de vijvers gebruik van oude beekdalen, onder andere de vijver bij het Zwitserse chalet. Ook gebruikte hij de oude dalen en droogbergen van de blekerij om op fraaie wijze reliëf in het terrein aan te brengen. In het geheel werden ook een paardenrenbaan en een vinkenbaan opgenomen.
Het Zwitserse chalet
Het Zwitsers chalet, het studeerhuis van Van der Hoop, moest eigenlijk een boerderij verbeelden en met dergelijke 'romantische' bouwsels wilde hij het landleven (de natuur) en het stadsleven (de mens) met elkaar in contact brengen.
Het ontwerp van Zocher eindigde niet bij de grenzen van Spaarnberg; het strekt zich ook uit over het bezit van J.P.A. Wickevoort Crommelin, die door Zocher onder meer een Zwitserse woning, genaamd 'Bosbeek' liet bouwen op een van de voormalige droogbergen van de blekerij 'Zorgvrij'. Bij bestudering van de topografische kaart van 1850 blijkt dat de plannen van Zocher maar zeer ten dele zijn uitgevoerd.
In 1854 overleed Adriaan van der Hoop en brak een nieuw tijdperk aan voor Spaarnberg. Dieuwke Fontein, zijn wettige echtgenote, bleef tot haar overlijden in 1879 op de buitenplaats wonen. Hierna kwam het in bezit van haar kleindochter Olga von Gotsch, een Pruisische barones die gehuwd was met de Amsterdamse koopman Justus Rudolf Wüste. Dit echtpaar liet het huis, dat het als buitenverblijf gebruikte, vanaf 1884 verbouwen door L.J. Ritter.
Sissi in Spaarnberg
Uit deze tijd is Spaarnberg bekend vanwege het bezoek van keizerin Elisabeth (Sissi) van Oostenrijk, die in verband met een kuur aan zee in het Zwitserse chalet logeerde.De keizerin was reumapatiënt en kwam om die reden dokter J.G.Mezger consulteren, die praktijk hield in Amsterdam in het Amstelhotel. Hij raadde haar aan veel langs het strand te gaan wandelen met haar blote voeten in het zoute water.Zo kwam het dat zij o.a. in Santpoort verbleef, in het Zwitsers Chalet dat behoorde bij de buitenplaats Spaarnberg, toen eigendom van de kleindochter van Adriaan van der Hoop, barones van Gotsch. J.D.Zocher jr. was de architect van dit 'tuinhuis' /chalet.Dat de buitenplaats in die tijd in uitstekende staat verkeerde blijkt uit de uitvoerige beschrijvingen die P. Craandijk opnam in zijn boek 'Wandelingen door Nederland' uit 1888. Omstreeks 1890 werden er door L.J. Ritter enige wijzigingen aangebracht in de tuinaanleg, waarbij enkele bloemenkassen en de menagerie werden gesloopt. Verder werden de vijvers in de omgeving van het huis verlegd en verscheen er een pauwenhof.
Laatste uitbreidingen
Vanaf 1894 woonde het echtpaar Wüste permanent op Spaarnberg. Als laatste tuinactiviteit in de glorietijd kunnen de werkzaamheden van de Haarlemse tuinarchitect L.A. Springer genoemd worden. Hij heeft in 1909 een rosarium ontworpen en aangelegd en een totaalplattegrond van het terrein getekend, waarop de hele tuinaanleg van bijna honderd jaar is afgebeeld.
Hoewel enkele delen van het terrein werden verkocht, waaronder in 1930 een deel van de overtuin aan de gemeente, voor de aanleg van de villawijk Philipspark en het huidige Burgemeester Rijkenspark, lag de buitenplaats er tot aan de Tweede Wereldoorlog goedverzorgd bij.
Tijdens de oorlog werden er vele bomen gekapt en was er inkwartiering in het huis, zodat de buitenplaats vervolgens in zeer slechte staat verkeerde.
In 1948 werden vier achttiende-eeuwse tuinbeelden voorstellende Fortido, Orion, Venus en Mercurius door de gemeente aangekocht. Deze sieren nu het park van Beeckestein.
Omdat het huis constructief slecht bleek te zijn werd het in de tijd dat de witte paters Spaarnberg in bezit hadden (vanaf1949) gesloopt en vervangen door een nieuw huis dat als seminarie werd gebruikt.
Ook dit gebouw is inmiddels al weer afgebroken om plaats te maken voor een nieuw appartementencomplex dat in 1993 gereedkwam. De overblijfselen van het beroemde park zijn nu als gemeentepark openbaar toegankelijk voor publiek. Het is te hopen dat de gemeente goede zorg draagt voor de oude aanleg en de omgeving van het park, waaronder de Wüstelaan, het Burgemeester Rijkenspark en Bosbeek als onderdelen van het ontwerp van J.D. Zocher jr. zoveel mogelijk onaangetast laat.
In verband met de komende Sisi-tentoonstelling in Paleis Het Loo, vanaf 10 april as., is dit verhaal geschreven over de buitenplaats Spaarnberg en het bijbehorende Zwitsers Chalet, waar zij in mei 1884 logeerde.
