Leo Vroman
Leo Vroman werd op 10 april 1915 geboren op de Krugerlaan in Gouda als zoon van twee docenten wiskunde aan de Rijks-HBS en het gymnasium. Vroman heeft één oudere broer, Jaap. Het was niet verwonderlijk dat Vroman zijn middelbaar onderwijs volgde aan het Rijks-HBS. Daarna ging hij biologie studeren aan de Universiteit Utrecht. Dat deed hij tot de inval van de Duitsers in 1940.
Tweede Wereldoorlog
De Joodse Vroman nam op 14 mei van dat jaar een taxi van Utrecht naar Scheveningen. Onderweg deed hij zijn ouderlijk huis aan in Gouda, waar zijn paspoort al klaar lag. Hij nam afscheid van zijn ouders en maakte de overtocht naar Engeland per zeilboot. Vanaf Engeland reisde hij verder naar Nederlands-Indië, waar hij zijn studie in Batavia voltooide. Toen de Japanners Nederlands-Indié bezetten, werd hij krijgsgevangen gemaakt en moest hij werken in verschillende ‘jappenkampen’, waaronder Bandoeng, Singapore en Osaka.
Vroman-effect
Na de Tweede Wereldoorlog nam Vroman zich voor om terug te keren naar Nederland, maar vestigde zich in New York, op aanraden van zijn oom, die daar medicus en hoogleraar was. Vromanj ging werken als tekenaar en wetenschappelijk onderzoeker op het gebied van de hematologie. Het ‘Vroman-effect’, de herkenning en opsporing van bepaalde bloedstollingsverschijnselen, heeft zijn naam voor eeuwig aan de medische wetenschap verbonden. In 1958 promoveerde Vroman in Utrecht op zijn proefschrift Surface contact and thrombloplastic formation. Negen jaar later verscheen zijn boek met de titel Bloed. In 1970 ontving Vroman de Individual Science Award op de Wayne State University in Detroit. Ook in Nederland werd hij geëerd: in 1987 kreeg Vroman de Zilveren Akademiepenning uitgereikt van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).
Dichter
Ondertussen was Vroman ook een carrière begonnen als dichter. Voordat hij in 1946 debuteerde met zijn bundel Gedichten, publiceerde hij twee gedichten in het tijdschrift De Schone Zakdoek. Na zijn debuut bleef hij dichtbundels produceren tot aan zijn dood in 2014. Voor zijn dichtwerk werd Vroman beloond met onder andere de Lucy B en C.W. van der Hoogtprijs (1950), de Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam (1956, 1961) de P.C. Hooft-prijs (1964) en de VSB Poëzieprijs in 1996.
In zijn latere jaren schreef Vroman voor De Gids, De Revisor, Hollands Maandblad en De Tweede Ronde. In dat laatste tijdschrift publiceerde Tineke Vroman ook haar werk, onder het pseudoniem Georgine Sanders.
Naast gedichten en wetenschappelijke artikelen publiceerde Vroman ook proza, waaronder brieven en dagboekfragmenten. Hij schreef daarnaast ook twee toneelstukken en maakte samen met Anton Koolhaas twee strips, waarvan Vroman de illustraties voor zijn rekening nam.
Amerikaan
In 1938 verloofde Vroman zich met Tineke Sanders, met wie hij na de oorlog, in 1947 trouwde; Tineke is na haar doctoraalexamen in de medicijnen ook naar New York verhuisd. In 1950 werd hun eerste dochter Geraldine geboren en twee jaar later haar zusje, Peggy An. In 1951 werd Vroman officieel Amerikaans staatsburger.
In zijn gedichten gebruikte hij dan Engelse en Nederlandse woorden door elkaar, al waren zijn gedichten grotendeels in het Nederlands geschreven. Vroman gebruikte ook zelfverzonnen woorden in zijn werk, dat zorgde voor een speels effect. Thema’s die hij aansneed waren veelvoudig de angst voor de dood en het leven en het dichten zelf. Hij liet zichzelf en zijn vrouw optreden als terugkerende personages in zijn werk.
Jubilea
Ter ere van zijn zestigste verjaardag, op 10 april 1975, verscheen er een special van het tijdschrift Tirade, het ‘Vromannummer’, dat geheel aan Leo Vroman is gewijd. Tien jaar later, in 1985, ter gelegenheid van Vroman’s zeventigste verjaardag, maakten Jan Venema en Willem van Toorn de documentaire Liefde, sterk vergroot, die door de NOS werd uitgezonden. Datzelfde jaar stonden enkele gedichten van Vroman centraal op het Poetry Internationaal in Rotterdam.
Dood
Tot aan zijn dood hield Vroman nog diverse lezingen over de hele wereld. Hij en Tineke woonden in Fort Worth, Texas, tot op het moment dat Vroman op 22 februari 2014 overleed.
Mirjam van Hengel, zijn redacteur bij uitgeverij Querido reageerde als volgt op zijn dood:
“Leo Vroman was de meest nieuwsgierige en speelse dichter die ik kende, tot op het allerlaatst lief, levendig en verrassend. Het was een voorrecht dat ik de afgelopen jaren zo veel met hem te maken mocht hebben en dat hij het boek dat ik over hem en Tineke schreef nog heeft gelezen, al maakt hij nu de verschijning niet meer mee.”
Vrede
Het bekendste gedicht van Leo Vroman is Vrede:
Komt een duif van honderd pond,
een olijfboom in zijn klauwen,
bij mijn oren met zijn mond
vol van koren zoete vrouwen,
vol van kirrende verhalen
hoe de oorlog is verdwenen
en herhaalt ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.
Sinds ik mij zo onverwacht
in een taxi had gestort
dat ik in de nacht een gat
naliet dat steeds groter wordt,
sinds mijn zacht betraande schat,
droogte blozend van ellende
staan bleef, zo bleef stilstaan dat
keisteen ketste in haar lenden,
ben ik te dicht en droog van vel
om uit te zweten in gebeden,
kreukels knijpend evenwel,
en 'vrede' knarsend, 'vrede', 'vrede'.
Liefde is een stinkend wonder
van onthoofde wulpsigheden
als ik voort moet leven zonder
vrede, godverdomme, vrede;
want het scheurende geluid
waar ik van mijn lief mee scheidde
schrikt mij nu het bed nog uit
waar wij soms in dromen beiden
dat de oorlog van weleer
wederkeert op vilte voeten,
dat we, eigenlijk al niet meer
kunnend alles, toch weer moeten
liggen rennen en daarnaast
gillen in elkanders oren,
zo wanhopig dat wij haast
dromen ons te kunnen horen.
Mag ik niet vloeken als het vuur
van een stad, sinds lang herbouwd,
voortrolt uit een kamermuur,
rondlaait en mij wakker houdt?
doch het versgebraden kind,
vuurwerk wordend, is het niet
wat ik vreselijk, vreselijk vind:
het is de eeuw dat niets geschiedt,
nadat eensklaps, midden door een huis,
een toren is komen te staan van vuil,
lang vergeten keldermodder,
snel onbruikbaar wordend huisraad,
bloedrode vlammen van vlammend
rood bloed, de lucht eromheen behangen
met levende delen van dode doch
aardige mensen, de eeuwenlange stilte voor-
dat het verbaasde kind in deze zuil
gewurgd wordt en reeds de armpjes opheft.
Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.
Geboortedag
Dit jaar, 2015, zal de honderdste geboortedag van Leo Vroman uitgebreid gevierd gaan worden. Ifthenisnow.nl zal daarom in de loop naar 10 april aandacht besteden aan Leo Vroman.
