Voorjaarsbijeenkomst Code49

De Voorjaarsbijeenkomst van Code49 vond plaats in de Gelderlandfabriek in Culemborg. De Gelderlandfabriek is een cultureel centrum direct gelegen naast station Culemborg. In de voormalige fabriek bevinden zich diverse ateliers en werkplaatsen van kunstenaars en een restaurant genaamd Una Volta. Daarnaast worden er culturele evenementen georganiseerd.

Twee thema’s stonden centraal: How Buildings Learn, een gebouw is nooit af en leert door de tijd, en de Financiering van de cultuursector, ook naar aanleiding van het recente advies van de Raad voor Cultuur hierover.

Op stoom

Birgit Dulski en Menno Heling heetten de deelnemers welkom. Heling vertelde de vorige avond bijna in tranen te zijn geweest vanwege de brand in de Parijse Notre Dame, “een mooi voorbeeld van duurzaam erfgoed dat al ruim 800 jaar bestaat en een van de  publiekstrekkers is van Parijs.”

Code49 blijkt goed op stoom te zijn met vier werkgroepen, ideeën op allerlei gebied die uitmonden in concrete samenwerking, voorstellen en plannen. Zo is er een vragenlijst ontwikkeld voor culturele ondernemers naar de  behoefte aan innovatieve financiële arrangementen voor langere termijn, is er tussen twee deelnemers overlegd over de vormgeving van de Museumwinkel van Kasteel De Haar, en wijst Wil van Ornamenten Restauratie Amsterdam op het belang van aanwezigheid van Code49 op de Monumentenbeurs, 14-16 mei, Brabanthallen, Den Bosch.

De Gelderlandfabriek

Nadat Menno Heling is ingegaan op de online community van Code49, zie: https://www.code49.community/ komt de directeur van de Gelderlandfabriek, Mark van Dooren aan het woord.

Het begon allemaal van het kraken van een lege fabrieksruimte. “Dat was drie jaar geleden. Al snel kwamen er een aantal grote atelierruimten van kunstenaars en  tv-, film- en theatermakers. Er is een stichting opgericht die al die activiteiten ging verenigen. Jorn Mols ging het begeleiden. De provincie Gelderland stond sympathiek tegenover het initiatief. Het raadde aan BOEi, de maatschappij tot behoud, ontwikkeling en exploitatie van industrieel erfgoed, een eerste onderzoek te laten doen, en toen dat positief was, gaven ze een bijdrage van 500.000 euro. De gemeente Culemborg was ook positief, maar had geen geld, wel werken de ambtenaren goed mee.”

Er zijn openbare, culturele programma’s en besloten zakelijke bijeenkomsten. “In totaal 540 activiteiten, we willen naar 650. Una Volta, het restaurant, trekt het meeste publiek. Naast de stichting voor het beheer van het pand is er een BV voor de exploitatie. Oppervlakte: 4000 m2, waarvan exploitatie 2000 m2, en buitenterrein 1200 m2.”

Er wordt geworven voor een ‘Raad van Groei’. “15 mensen hebben aangemeld, de helft is al bekend. Er zijn organisatiedeskundigen bij , ‘brand’ deskundigen, financiele specialisten en vastgoed specialisten. Ze wonen in Culemborg en werken vaak in de Randstad. De omzet is 3,5 ton aan zaalverhuur en 1,2 miljoen van het restaurant. De vele vrijwilligers krijgen geen vergoeding, maar wel een pizza en een maal per jaar een Vriendenontbijt.”  

Job Roos

De volgende spreker was Job Roos, van Braaksma & Roos Architectenbureau. Hij geeft ook colleges aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft over Heritage & Design. Hij gaat in op het thema ‘How Buildings Learn’.

Ook de Faculteit Bouwkunde in Delft brandde af, begint hij. “Dat was in 2008. We hebben het – achteraf gezien – snel aan de kant gezet. Hoe leren gebouwen? Dat gaat over wat er met gebouwen gebeurt als ze opgeleverd zijn. Dan begint het leven van een gebouw. Dat is nooit af. Het gaat met name om het beheer van het gebouw.”

Een gebouw bestaat uit laagjes. Die laagjes vertellen het verhaal. “Vergelijk het met een palimpsest, een hergebruikt stuk perkament dat als handschrift dient. Je ziet het bij muziek, Dvorák en Tsjaikovski verwerkten volksliedjes in hun composities, je ziet het bij literatuur en je ziet het bij schilderijen.” Hij laat een plaatje zien van een eiland in de Loire waarin Max Ernst een naakt in heeft verwerkt.

Stewart Brand, een Amerikaanse schrijver, bekend als samensteller van de Whole Earth Catalog, schreef er over. Hij had het over ‘pace layering’, lagen in de tijd met een bepaalde snelheid. Je hebt de laag van de fashion, die van communication, infrastructure, governance, culture en nature. Fashion verdwijnt het snelst en nature blijft het langst. “Samen vormen ze een system of resilience,  weerbaarheid die ervoor zorgt dat het gebouw de toekomst aan kan. Het heeft te maken met duurzaamheid. En duurzaam is dierbaar.”

Bij de Faculteit Bouwkunde in Delft hebben ze het niet meer over Erfgoed tegenwoordig, maar over Values. Een andere verdeling van de laagjes gaat van site (eeuwigdurend), via structure (3000 jaar), skin (100 jaar), space plan (5 jaar) naar stuff (vloeiend). Iedere laag heeft zijn eigen tempo. “Je hebt 13e eeuwse gebouwen en je hebt 19e eeuwse gebouwen en je hebt een mix, bijvoorbeeld Venetie, dat is een levend organisme. Maar ook die 13e en 19e eeuwse gebouwen zijn levend. De belangrijkste architect is de tijd.

Job Roos wil een BBC filmpje van twee minuten laten zien over sharing layers.  

LocHal

We krijgen plaatjes te zien van de LocHal Tilburg gelegen in de Spoorzone. “De LocHal was een werkplaats en is in zekere zin nog steeds een werkplaats. Het zijn twee hallen naast elkaar. Er is onder meer een bibliotheek en stadshal in gevestigd. Iedere dag zit het gebouw vol. Er is een trappenlandschap op gemaakt.  Op de niveaus gebeurt van alles. Het is geen gebouw maar onderdeel van de stad. Het is de trots van Tilburg geworden. We hebben er multidisciplinair aan gewerkt en ons laten inspireren door biovida, ik hou van ’t leven. Met een gelaagde aanpak kun je zoiets oppakken."

Naar aanleiding van vragen uit de zaal over hoe en waarom de samenwerking is gelukt zegt hij: “Je moet praten, mensen meenemen, argumenten uitrollen. Er de tijd voor nemen. En je als architecten breed en kontekstueel opstellen.“ En naar aanleiding van een vraag over het vele geld naar gebouwen en het weinige geld naar kunstenaars: “Daar ligt een discrepantie, kunstenaars en musici hebben inderdaad weinig geld. Maar de LocHal is niet elitair, het was een werkplaats en het is een werkplaats gebleven.”

Toevoeging s van story

Birgit Dulski brengt verslag uit over de werkgroep How Buildings Learn. “We hebben het boek gelezen en de filmpjes bekeken. Aan de zes laagjes, allen beginnend met een s (site, structure etc.)  hebben we een zevende s toegevoegd: die van story. Een interessant project is de samenwerking van de Hermitage en de Hortus in Amsterdam waarbij de Hermitage warmte afneemt van de Hortus. Zie: https://www.tussenkunstenkas.nl/.”

Wat betreft de toevoeging van story: “Gebouwen hebben van alles meegemaakt. Verhalen hebben ook marktwaarde. Er zijn verschillende verhalen, ook verhalen uit buurt.” Ralf, die betrokken is bij het project Kamp Westerbork in Hooghalen. “Op het terrein staat een woning van de kampcommandant, wat ermee doen? Op een Open Dag vertelde een Molukse dame dat haar opa in deze woning had gewoond. Het Kamp heette toen Kamp Schattenberg. Dat maakte mijn hele voorstelling anders.” Henry, student asset management Hogeschool van Amsterdam, vertelde een scriptie te willen schrijven over ‘how buildings learn’ en Martin wilde graag twee cases naast elkaar leggen op dit punt. Aan de ene kant de Hermitage of de Nieuwe Kerk en aan de andere kant een betrekkelijke nieuwbouw uit Hilversum, bij voorbeeld het Muziekgebouw voor de Omroep.

Menno Heling vertelt dat de online community van Code49 een tool is. Er wordt kennis verzameld, de mensen staan er op (nu 79), de projecten, een agenda, een forum (o.a. nadenken over een nieuw logo), de werkgroepen (4).

Financiering

Na de pauze staat de Financiering van de culturele sector centraal, ook naar aanleiding van het advies van de Raad voor Cultuur. De Raad voor Cultuur ging in op vijf aspecten: 1) landelijk investeringsfonds, 2) bestuurlijke afstemming, 3) stimuleer geven, 4) onderzoek en ontwikkel fiscale instrumenten, 5) zorg voor capacity building en kennisdeling. Chris de Jong: “Het zijn een beetje ‘open deuren’.” Hij heeft zelf een rijtje belangrijke data opgesteld:

1999 Commissie Habbema, advies cultuurbelasting
2002 regeling culturele projecten
2004 goedkeuring Europese Commissie
2006 twee cultuurfondsen, vastgoed cultuurfonds, Triodos cultuurfonds, samen 90 miljoen
2010 Halbe Zijlstra: afbouwen regeling
2012 Geefwet2012 overleg Triodos/ Rabo Vastgoed cultuurfonds

Het is jammer dat Zijlstra de cultuurfondsen heeft ‘afgebouwd’, aldus De Jong. Nu moet er eigenlijk opnieuw begonnen worden. De Jong heeft zelf wel ideeen, bijvoorbeeld een investering voor 30 jaar op basis van een plan. “Dat gaat fiscaal tot 50.000 euro en heeft een rendement van 4.50 procent, waarvan de fiscus de helft betaalt. Als je stapelt met andere regelingen zou je zelfs een rendement van 7 procent kunnen halen, maar dat heeft ’t niet gehaald.” Hij vertelt verder over het Verhalenhuis Belvedere in een pand in Katendrecht, Rotterdam. “Dat werd gekraakt. En vervolgens werd een kunstruimte van gemaakt.” We zien de plaatjes. “Om het financieel mogelijk te maken werden er geefobligaties en leenobligaties uitgegeven. Wally Elenbaas’ woning was in het gebouw en er is de ambitie om het te herstellen als onderdeel van ‘Verhalen’. Voor de zolder er het plan een ‘vluchtschrijver’ te huisvesten. Nu is er al een maal per maand een Syrische bijeenkomst.”

De tekst over het vastgoed cultuurfonds is te vinden in Kennisbank van Code49. Menno Heling: “Misschien een idee om zo’n fonds nieuw leven inblazen.” De Jong: “Een goed gerund bedrijf heeft zijn eigen vastgoed (Theatergroep De Appel een verbouwde paardenstal, de Rijksacademie Amsterdam is gekocht door De Ateliers).” Vraag uit de zaal: Moeten we niet ook met projectontwikkelaars praten, ook laten meedoen in Code49?

Crowdfunding Platform

Het woord is aan Roy Cremers van Crowdfunding Platform Voordekunst. Cremers werkte aanvankelijk bij het Amsterdamse Fonds voor de Kunst en daarna bij FOAM. “Ik merkte dat weinig mensen kunstenaars kennen. Ze hebben er bepaalde ideeen over. Maar kunstenaars zijn veelal hardwerkende ondernemers. Ik merkte dat je hen niet met formulieren moet benaderen, maar gewoon moet spreken. Velen van hen hebben een netwerk, maar weten dat niet in te zetten als ze nieuwe projecten moeten financieren. Ik startte daarom, met hulp van de Financiele Innovatieregeling Cultuuruitingen (Plasterk) een crowdfunding platform met de titel Voordekunst. De opzet was geld ophalen door kunstenaars voor hun projecten en daarnaast het stimuleren van het draagvlak voor kunst & cultuur. Het doelbedrag is omstreeks 7000 euro en de looptijd is 35 – 40 dagen. In ruil voor donaties geven de projecten cadeautjes, zoals een entreekaartje of een boekje.”

We zijn nu bijna negen jaar verder. In de tussentijd is er bijna 22 miljoen euro gedoneerd aan 3500 crowdfundingsprojecten via 200.000 donaties. “Aanvankelijk kwamen die donaties van familie, vrienden en bekenden, nu is een breder publiek betrokken. Ik merk wel dat de donateurs willen kiezen waaraan ze geven. 10 procent van de projecten heeft nog contact met hun donateurs. Het is evenwel belangrijk dat relatie in stand gehouden wordt. Hier liggen kansen, ook met in gedachten de uitspraak van Theo Schuyt dat de Gouden Eeuw van de filantropie eraan komt.”

Cremers tot slot: “Het is belangrijk draagvlak in je eigen organisatie te vinden. Mensen moeten zien dat jij er ook iets voor doet. Maak er een gezamenlijk project van. Je bent bezig jezelf te positioneren, en dat zorgt voor draagvlak. Zorg dat je 10 – 20 procent van het doelbedrag zelf ophaalt voordat je begint te communiceren. En zorg dat je je doelgroepen in kaart hebt gebracht. Denk ook na wanneer je crowdfunding inzet. Het is vaak ook een aanvullend middel. De geefcultuur kan nog verder ontwikkeld worden.”

Triodos Kunst & Cultuur

De volgende spreker is Lambert de Pater van Triodos Kunst & Cultuur. Triodos Kunst & Cultuur is expert op het gebied van broedplaatsen. In het algemeen worden projecten met een financiële mix van leningen, borgstellingen en bijdragen van de overheid gefinancierd. Triodos werkt vaak samen met Cultuur+Ondernemen. En verder met fondsen, gemeenten en provincies. “We hebben een diverse, stabiele portefeuille. Kunst & Cultuur zit in het dna van Triodos. Het bedrag wordt vaak groter dan de initiële investering via de multiplier factor.”

Hij geeft een aantal voorbeelden als De Nijverheid in Utrecht, een ruimte voor dans en met ateliers, medegefinancierd door een Amerikaans pensioenfonds. De projecten van Claudy Jongstra die haar eigen schaapskudde heeft en de grondstoffen voor de kleuren van haar vilten kleden zelf verbouwt, Het Domijn in Weesp, negen jaar geleden mee begonnen, nu een bruisende plek, Paradigm, Electronic Dance Music Groningen en Fabia Dance Center in Nieuwerkerk aan de IJssel.

Hij stipt voorts een aantal interessante zaken aan, zoals de garantiefaciliteiten van Europa voor cultuur, het stadmakerfonds van Utrecht, gemeente en provincie, een cashflow faciliteit voor zzp’ers in de film en de verduurzaming van de financiële structuur door middel van een goede verhouding van geef- en leengeld. Een revolverend fonds voor lokale en regionale activiteiten, passend in de culturele infrastructuur,  is een mooi idee voor de nabije toekomst.

Pensioenfondsen

Menno Heling  vraagt zich af of de pensioenfondsen naast groene investeringen ook niet culturele investeringen in hun pakket kunnen opnemen. De Pater wijst naar de gemeente Rotterdam waar plannen zijn voor een cultuurmaatschappelijk fonds waarbij een verzekeraar mogelijk betrokken wordt.

Tot slot vertellen Christine (gemeente Hilversum)  en Erik (provincie Utrecht) over de voortgang van hun projecten. Christine zegt behoefte aan integraal beleid te hebben. Ze ervaart de druk van woningmarkt en werkt daarom vaak samen met de afdeling ruimtelijk en afdeling vastgoed. “De kracht ligt in de verbinding van erfgoed, cultuur, vastgoed en marktpartijen.” Erik vertelt over het provinciaal plan, met belangrijke rollen voor provincie en de steden Utrecht en Amersfoort. Het gaat onder andere om een broedplaatsen plan, en een plan voor de creatieve sector als geheel. Bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie / Stelling van Amsterdam is er de kwestie hoe de vele leegstaande forten in te vullen. Marketing en toegankelijk maken voor de creatieve sector zijn sleutelwoorden.

https://www.code49.community/
https://www.degelderlandfabriek.nl/

 

 

Reageren