Ed van der Elsken in kleur in het Nederlands Fotomuseum

Afgelopen vrijdag was ik bij de perspresentatie van de tentoonstelling ‘Lust for Life, Ed van der Elsken’. De tentoonstelling kwam tot stand via een door het museum zelf uitgevonden restauratiemethode van de dia’s van de fotograaf. Van der Elsken koos voor dia’s omdat de kwaliteit van de kleur hier het beste op uitkwam.

Dus we gingen eerst naar het restauratieatelier, waar we op de tafel diverse afbeeldingen van aangetaste dia’s zagen, de ene nog verder aangetast dan de andere. Katrin Pietsch, de restaurator: “Het ging om 42.000 dia’s die zich in Van der Elsken’s archief in zijn huis bevonden. Ze lagen in de kelder, een vochtige en warme ruimte. We maakten een schatting; misschien is 70 procent aangetast. Het bleek bijna 80 procent te zijn.”

Schimmel

De dia’s werden in een koude bewaarruimte opgeslagen. Pietsch was aan het experimenteren, ook met andere foto’s, hoe de schimmel te verwijderen. “De drager is van kunststof of glas. De negatieven en dia’s bevatten organisch materiaal. De beeldlaag bevat gelatine, zilver en kleurstoffen. De schimmelsporen groeien  en verspreiden zich razendsnel bij een temperatuur tussen de 20 en 30 graden Celsius en een relatieve luchtvochtigheid boven de 60 procent. Uiteindelijk zal schimmel de gelatine van de beeldlaag afbreken.”    

Al acht jaar was ze aan het experimenteren met de reiniging van allerlei foto’s. Voor de foto’s van Van der Elsken had ze redelijk snel de beste reinigingsvloeistof gevonden. De resultaten waren goed. De eerste dia’s werden in 2015 gerestaureerd en gedigitaliseerd. Maar het ging langzaam. Iedere dia vroeg zo veel tijd dat de volledige restauratie ongeveer in 2060 voltooid zou zijn.

Innovatie

Pietsch ontwikkelde samen met de digitaliseringmedewerkers een werkwijze waarmee meer dia’s tegelijkertijd konden worden schoongemaakt en daarna gedigitaliseerd. We zien de bakjes waarin Pietsch de dia’s, niet meer een voor een, maar in een vel van 20 stuks, onderdompelde, om ze na een tijdje op te hangen in de droogkast. 

We lopen door naar het digitalisatieatelier. De digitaliseringsspecialisten Martijn van den Broek en Matthijs van Oosterhoudt ontwikkelden een innovatieve digitale reproductieopstelling – met een snellere scanner en een zelf ontworpen lichtbak, de 'Digidoob XL’ - waarbij de dia’s snel en op hoge resolutie werden gefotografeerd, op een manier waarbij veel minder retouche nodig was. Hierbij werd het mogelijk 200 tot 300 dia’s per dag te reinigen en vervolgens te digitaliseren. Uiteindelijk bleken 100 dia’s te zeer aangetast om gereinigd te worden.

Crowdfunding

Om het enorme project – met als eindresultaat een expositie – te realiseren werd naar de pecunia gezocht. Er was een flink bedrag nodig, en ook hier ging men innovatief te werk. Een groot bedrijf als Nationale Nederlanden deed mee, oud cameraman Jan de Bont, die zelf een Van der Elsken collectie had, deed mee, er kwam een crowdfundingcampagne en via een multimediapresentatie ‘Eye Love You’ op het theaterfestival De Parade werden er nog meer mensen betrokken. Marieke Wiegel: “Het was belangrijk het publiek er bij te betrekken. Iedereen vindt het leuk meegenomen te worden.”

We gaan kijken wat de tentoonstellingsmakers ervan gemaakt hebben. De entree ziet en vrolijk uit met veel oranje, rood en geel. Frits Gierstberg, de curator: “Veel affiches. Van der Elsken heeft veel affiches en posters gefotografeerd die hij door zijn werk heen vlocht. Het verwijst naar hoe hij met zijn beelden omging, met name in zijn boeken.”

Provocerende Van der Elsken  

Alle beelden hangen door elkaar heen, enigszins gegroepeerd naar zijn fotoboeken in kleur. Van der Elsken liep voorop in de doorbraak van kleur in de Nederlandse (en internationale)  fotografie. Allerlei types op de foto's kijken ons op allerlei manieren aan en daarbij is het goed te bedenken dat hun kijken werd uitgelokt door Van der Elsken, die met veel plezier provoceerde. Het is niet alleen vreugde en plezier, maar af en toe ook ellende, of in de woorden van Van der Elsken ‘shitzooi’, bijvoorbeeld in de foto’s die hij maakte in Afrika en Bangladesh.

Er zijn vier slide shows, waarvan twee gerestaureerd, onder andere een met een eigen geluidsband van Van der Elsken. Tot slot zijn er de Japan-foto’s. Er zijn er niet zo veel omdat Van der Elsken tijdens deze reeks ziek werd en het uiteindelijk niet redde. Op het eind zagen we nog een fotoshow op vier schermen, zoals die ook op De Parade te zien was geweest. Heel mooi.

Publiekstrekker

Het wordt zonder twijfel een grote publiekstrekker voor het Nederlands Fotomuseum. Birgit Donker, de nieuwe directeur, vertelde nog dat men de boer opgaat met de nieuwe restauratiemethode. “Er blijkt veel belangstelling voor te zijn. We kunnen er ook mee aan de slag met de rest van onze grote collectie.”  

Afbeeldingen

1) Nepal, 1966 – Nederlands Fotomuseum / C Ed van der Elsken, 2) Shinjuku (Tokio), 1986, Nederlands Fotomuseum / C Ed van der Elsken, 3) Damrak, Amsterdam, 1983, Nederlands Fotomuseum / C Ed van der Elsken  

https://www.nederlandsfotomuseum.nl/

Reageren