De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 78 - Hansa Versteeg
De wereld van de Amsterdamse kunstenaar, 78 - Hansa Versteeg
Ik zag prachtige schilderijen in Galerie 44 in de Molenstraat in Den Haag. Onder andere een groot schilderij van twee mannen die een acrobatische dubbelduik maken in een bewolkt universum. Het enige wat ze droegen was een mondkapje. En een schilderij met daarop een jonge goochelaar die zijn jongleer- en evenwichtsoefening uitvoert in een circusachtige omgeving met planeten, zittend op de planeet Jupiter.
Ik dacht met een Haagse kunstenaar te maken te hebben, maar dat was niet het geval. Hij woonde in Amsterdam. Hij nodigde mij graag uit om meer over de schilderijen en zijn artistieke loopbaan te vertellen.
Atelier aan het IJ
Hansa Versteeg bleek op een bijzondere mooie plek te wonen: aan het brede IJ. Zijn atelier bevindt zich in de woonruimte waar veel buitenlicht binnenkomt. Hansa Versteeg: “Dat licht wordt nog eens versterkt door het licht dat terugkaatst van het water. Het is fantastisch om hier te werken.” Er staat een groot schilderij voor me van een vrouw met een kind op haar schoot dat gered is uit bombardementen. Het heet ‘Pieta della Nostra Terra’.
Achter me staat een zo mogelijk nog bijzonderder schilderij van een vrouw verpakt in folie met haar kind. Het lijkt wel een madonna en dat is het ook, vertelt Hansa Versteeg. “Het heet Madonna del Mare Nostrum of Mantel der Liefde. Het is het sleutelwerk in mijn oeuvre.”
Madonna
Het is gemaakt in opdracht van Guus van den Hout, curator van de eerste Biënnale Kunst in de Heilige Driehoek te Oosterhout, Nederland. Versteeg: ”Het schilderij verovert harten sinds zijn presentatie in 2017, in de kapel gewijd aan de Heilige Maagd in de Onze-Lieve-Vrouwe abdij. Het maakte diepe indruk en veranderde zelfs de mening van sommige mensen over vluchtelingen.”
Guus van den Hout gaf hem de opdracht in 2016, maar het project werd met een jaar uitgesteld. “In de tussentijd bezocht ik daarom nog extra Madonna’s in het buitenland. Vooral Italië. Eerst richte ik me op Tiëpolo een van mijn helden, vanwege de wolken en mijn doeken in de lucht. Totdat ik een foto van vluchtelingen zag met van die gouden reddingsdekens. Toen heb ik het hele idee omgegooid en wist ik dat ik letterlijk goud in handen had. Maar ik wist ook dat het veel van mijn capaciteiten zou vergen.”
Krantenfoto van bootvluchtelingen
In eerste instantie maakte hij schetsen in de stijl van de beroemde Venetiaanse schilder Giambattista Tiepolo: een Madonna tronend in de wolken. Maar een krantenfoto van bootvluchtelingen gewikkeld in goudkleurige reddingsdekens schokte hem zodanig dat hij besloot het ontwerp volledig te veranderen.
“Omdat ik gefascineerd ben door stofuitdrukking in olieverf, gaf dit idee mij de kans om daarin te excelleren: goedkope goudkleurige folie omtoveren tot een mantel die geschikt is voor een koningin. Mijn Surinaamse buurvrouw hielp me modellen te vinden en de mooie Imgracia poseerde een aantal keer, waarbij ik de folie naar believen kon draperen.”
Model Imgracia
Imgracia bleek een geweldige inspiratiebron te zijn, maar het kind zat geen moment stil. Gelukkig vond Versteeg uiteindelijk de gezichtsuitdrukking waar hij naar op zoek was. “Ik maak meestal een schetsmatige onderschildering, maar omdat het zo ingewikkeld is om de suggestie van goud te realiseren, deed ik dat dit keer meteen in detail met een lichte schets in houtskool als leidraad.
Toen de rechterschouder eenmaal naar tevredenheid was voltooid, kon de rest gewoon niet meer misgaan. En toen de mantel klaar was, schilderden de gezichten gewoon zichzelf. “
“Het schilderij heeft een grote innerlijke kracht. Het raakt mensen diep. Bij de eerste vernissage stonden er al grote kerels met vochtige ogen. Sommigen krijgen tranen in hun ogen terwijl anderen eindeloos naar het schilderij staren. Het heeft een positief effect op de mening die mensen vormen over vluchtelingen.”
Bethel kerk
Het schilderij kwam op vele plaatsen te hangen, onder andere in de Bethel kerk in Den Haag. Daar werd maandenlang een non-stop kerkdienst gehouden om de deportatie van een gezin van vluchtelingen uit Nederland te voorkomen. Onder meer werd 800 uur non-stop gebeden. The Washington Post, CNN, The New York Times en tal van andere nationale en internationale media berichtten over dit evenement. Op Facebook ging de Madonna viraal.
Licht en stofuitdrukking
Hoe zou Versteeg zijn centrale thema omschrijven? “Het centrale thema in mijn werk is ’licht’ en ‘stofuitdrukking’. Dat wil zeggen, dat was het tot de vervaardiging van de Madonna.
Toen veranderde alles. Je kan zeggen dat de Madonna mij ook veranderd heeft. Mijn belangstelling voor textiel in het algemeen en voor glimmende stoffen in het bijzonder is mij met de paplepel ingegeven. Mijn moeder was coupeuse en maakte vooral veel bruidsjurken. Zij heeft ongeweten mijn zoektocht naar de perfecte stofuitdrukking aangewakkerd. Ik laat me daarin vooral inspireren door Gerard ter Borch en later steeds meer door Vermeer. Door deze oude meesters te bestuderen groeit mijn respect voor de oude ambachtelijke techniek. Deze manier van schilderen werkt voor mij verslavend.”
Impact
De diverse exposities van de Madonna lieten hem over de redenen van de impact ervan nadenken. “Het werd me steeds duidelijker dat goede kunst mensen raakt, verlicht zelfs. Dat de kunstenaar de macht heeft om dat te bewerkstelligen. Dat je bij wijze van spreken een kleine bijdrage kan leveren aan de vorming van mensen. Toen dat besef doordrong besloot ik om niet meer louter te behagen, maar door middel van de esthetiek mensen voorzichtig een bepaalde kant op te duwen. Kortom mijn schilderijen kregen een maatschappelijke lading.”
Wat wel hetzelfde bleef was zijn belangstelling voor licht en stofuitdrukking. Zo kon een bepaalde stof (soms letterlijk te nemen) de trigger zijn om een bepaald maatschappelijk probleem aan te pakken.
“Sindsdien bouw ik aan een oeuvre met een keur aan zaken die mij ter harte gaan en ontstond zodoende het besef dat al die schilderijen een gezamenlijke noemer hadden. Al pratend met de kunsthistorici die mij dierbaar zijn en begeleiden ontstond een gezamenlijke noemer waarin al die motieven onder te brengen waren. En hebben we het een naam gegeven: het Compassionisme."
Compassionisme
Als hij zijn oeuvre filosofisch samenvat komt het daarop uit: het Compassionisme. “Sinds het impressionisme in 1874 een begrip werd, definieert een hele reeks ‘ismen’ de lawine van artistieke stijlen. Kunstenaars concentreerden zich niet langer op het voldoen aan de eisen van de elite of het volgen van academische conventies. Ze raakten echt betrokken bij een steeds veranderende samenleving, interactief, uitdagend en zichtbaar in het uiten van hun opvattingen en ideeën.
Ze vertegenwoordigden het zenuwstelsel, de barometer van het menselijk gedrag en een sterke kracht in de samenleving. Ambivalentie maakt ook deel uit van het systeem omdat hun roem en welvaart afhangen van patronage. Echte neutraliteit bestaat niet, zelfs niet in de kunst.”
Aan al die ismes voegde hij het zijne toe. “Decennialang ondermijnt een destructief virus binnen het kapitalisme de kern van de westerse samenleving die is gebouwd op het idee van Caritas. Racisme, ongelijkheid op vele niveaus, verdelen de gelukkige, welvarende weinigen van de worstelende massa. Op zich is dit geen nieuw virus, maar een virus dat altijd lijkt op te duiken als je dacht dat het al onderdrukt was.”
Schoonheid in kunst
Hij vervolgt: “Zelfs in schijnbaar welvarende landen moeten meer mensen vechten om te overleven en het slachtoffer worden van systemen die geen empathie en begrip hebben. Tegelijkertijd vragen klimaatverandering en schending van de natuur om krachtige oplossingen om de levenskwaliteit van alle wezens te behouden. En Een van deze kunstenaars die aan de basis staan van deze nieuwe richting in de kunst ben ikzelf. Ik hanteer een realistische benadering, technische perfectie en een scherp oog voor harmonische compositie als kenmerkende elementen. Ware emotie wordt getoond, nooit zoetsappig sentimenteel, wat de toeschouwer bijna onbedoeld diep raakt. Compassionisme is gericht op het beschadigde hart, geneest en troost de zoekende ziel. Schoonheid in kunst is zoveel meer dan oppervlakkig behagen ... het is het vaccin tegen een samenleving in nood!” Aldus Guus van den Hout, kunsthistoricus.
Inspirerende docenten
Hansa Versteeg deed zijn eerste studie in Utrecht bij Artibus (nu HKU). Hij was 16/17 jaar oud. Na een jaar combineerde hij dat met de esthetische afdeling van de Grafische School, die op dat moment een sterke kwaliteitsverbetering onderging. Op de Grafische School had hij inspirerende docenten, onder andere Simon Levie, de latere directeur van het Rijksmuseum voor het vak Kunsthistorie en de fotografen Aart Klein en Ata Kando voor het vak Fotografie, en ook inspirerende medeleerlingen, onder andere de fotograaf Ad van Denderen.
Proost & Brandt
Hij kwam te werken bij de papierfabriek Proost & Brandt en werkte daar voor de bekende ‘Proost Prikkels’ Hij kwam er in contact met de fine fleur van de Nederlandse ontwerpers en fotografen. Later kwam hij in het atelier van Otto Treumann en werkte daar aan diverse opdrachten. Zelfstandig werkte hij onder meer voor het Rijksmuseum en het Concertgebouw Orkest.
“Mijn loopbaan is al heel oud en tegelijkertijd heel jong. Dat is een kwestie van standpunt. Kunstenaar voel ik me al mijn hele leven, maar koos al heel vroeg tijdens mijn opleiding voor een loopbaan als vormgever/ grafisch ontwerper. Zelf onderscheid ik dat als vrij en gebonden kunstenaar.
Belangrijk vind ik de personen die een grote invloed hebben gehad. Zoals Henk Bellaard, een geweldig aquarellist op de academie en Simon Levie, Aart Klein en Ata Kando op het Grafisch Lyceum. De laatsten werden later in mijn loopbaan ook weer belangrijk.”
Zijn artistieke talenten waren altijd manifest, ook al begon hij pas in de zeventig met schilderen met olieverf, zegt hij. “Mijn carrière was gericht op grafisch ontwerp, waar ik veel ervaring opdeed in efficiënte en visueel sterke communicatie.”
Overstap naar olieverf
Al tijdens zijn carrière als ontwerper speelde zijn vrije werk een steeds grotere rol, aanvankelijk in de vorm van fotografie. Onverwacht maakte Hansa voor zichzelf en anderen in 2010 de overstap naar olieverf als kunstvorm.
In zeer korte tijd ontwikkelde hij zich tot een schilder met een groot talent voor het schilderen van stofuitdrukking en licht, vergelijkbaar met de meesters uit de 17e eeuw.
Hansa schildert het liefst met behulp van een model en kan veel tijd besteden aan het zoeken naar een geschikt gezicht of figuur. Naast stof als uitgangspunt kan een nieuwsbeeld of een beleving ook een kettingreactie op gang brengen voor een nieuw schilderij. Hij houdt ervan om zichzelf technisch uit te dagen en door te kiezen voor complexe onderwerpen.
Wanneer hij aan een thema begint te werken, bezoekt hij systematisch kunstcollecties en musea om het werk van bijvoorbeeld van Eyck in Gent, Martin Schongauer in Colmar, Raphael en Titiaan in Italië of Tiepolo in Würzburg te bestuderen. Elk volgend kunstwerk is een uitdaging om te winnen aan kwaliteit, complexiteit en effectiviteit van vakmanschap en communicatie.
Over een schilderij doet hij twee tot drie maanden. ”Ik probeer er vier per jaar te maken. Het schilderen aan een werk maakt mij contemplatief. Het geeft me de ruimte om al na te denken over het volgende.” Een ding is duidelijk: het volgende werk zal een onderwerp hebben dat maatschappelijk urgent is, verbeeld op Versteegs klassieke manier.
Afbeeldingen
1) Madonna del Mare Nostrum | Mantel der Liefde | 2017 (olie op linnen 125 x 125 cm), 2) Le Petit Prince ou l’Apprenti Sorcier | 2021 (olie op linnen110 x 80 cm), 3) Omen | 2020/21 (olie op linnen 100 x 150 cm), 4) Pietà della Nostra Terra | 2019 (olie op linnen 125 x 125 cm), 5) Hansa Versteeg in zijn atelier, 6) Come Fly With me, 7) The girl with a fake pearl | 2018 (olie op linnen 46,5 x 40 cm), 8) In My Solitude | 2018 (olie op linnen 110 x 74 cm), 9) The Abduction of Europe | 2018/19 (olie op linnen100 x 150 cm), 10) The Tiding II 2014 (olie op linnen80 x 60 cm), 11) Compassionisme boek, een nieuwe stem in de schilderkunst, 12) Summer Breeze | 2018 (olie op linnen 60 x 80 cm) , 13) Good Vibrations | 2016 (olie op linnen 60 x 80 cm), 14) Don’t throw bouquets at me | 2017 (olie op linnen 60 x 80 cm)
